Etimoloji A harfi ile ... I

a-ba (Süm.) kim ?, şaşma ve korku ünlemi

a-ba  kim? mannum (Akad). SNAX

a-ba "wer" , "who”. gamannu. SUZE

aba ! şaşma ve korku ünlemi, acımak bildiren bir söz. ET, awa abo.  TUGÜ

aba wr. a-ba "who?" Akad. mannu. TPSD

a-ba (-a) who, whoever, whom, whose (interrogative  and relative). ESUG

aba  a-ba "who?" Akad. mannu . SSED

aba / abu what. TASD
a-ba-a im-ta-ed₃-de₃: ‘onu yukarı kim getirecek?’.  C.1.8.1.4-175

a-bo (Süm.) / a-ba (‘şaşma ve korku ünlemi’)

abo ‘şaşma ve korku ünlemi’ < a! bov! ‘yansıma’. TUGÜ

abo    1. Şaşma ve korku ünlemi. 2. Sıkıntı, usanç, bıkkınlık ünlemi.

abo    Korku, kuşku, coşku bildiren ünlem.  BTSÖ 

abo/ abu (ikinci ünlü uzatılmıştır) bilhassa kadınlar tarafından kullanılan nida; hayret, korku, ret manasına gelebilir, çok varyantı vardır. Kelimenin menşei için henüz bir nazariye ileri sürülmemiştir. Tietze

abav/ abay. Beklenmeyen bir olay, bir durum karşısında çıkarılan şaşma bildiren söz. Abı korku, şaşkınlık bildiren sözcük. İZEY

abu! abı! ha! aa! ay! aman! şaşmanı göstərən sözcük. ARIN1

158. a-ba-me-en ^ĝiškiri₆. ‘kimsin sen bahçedeki?’

a-ba-me-en za-e-me-en. ‘sen – kimsin sen?’. ETCSL C.1.1.1-170

a-ba za-gin₇ kur gal-da ud-da šag₄ kuš₂-u₃ : ‘Kim lapis lazuliden büyük dağı sıcaklıkla eritebilir/yumuşatabilir?’.  ETCSL  C.1.2.2-62

a-ba za-a-gin₇ diĝir-re-e-ne-ke₄ me kug-ga-aš tum₂-ma : ‘kim , senin gibi tanrıların kutsal me’lerini (kurallarını) taşıyabilir?’.  ETCSL  c.2.6.9.2-31

^dnin-urta en dumu den-lil₂-la₂ ur-saĝ a-ba za-a-gin7. ‘Enlil’in oğlu Ninurta kim senin gibi kahraman (olabilir)?’. ETCSL c.1.6.2-661

a-la-la : (Süm.) sevinç nidası….

a-la(-la) : bağırma, nida, taşkınlık, canlılık. SNAX

a-la-la-ri:/ a-li-ri. Akad. alalum ünlem, haykırış, bağırma, dinlendirici, yatıştırıcı söz/ifade, deyiş, deyim.  SNAX

o la la: Fransızca neşe ve sevinç çığlığı. ÜNAL

alāla (alālu, alili, alali) ; )an exclamation of joy, refrain of a work song). The Süm. correspondence cited in the lex. a.al.la.ri. AKDI

alala wr. e-la-lu; a-la-la "soothing expression". TPSD 

a-la-la "Freudenausruf/-gesang".

a-al-la-ri "Freundenausruf, -gesang"

a-al-la-ri--du11.g, e, di "a-al-la-ri sagen

(Freudenschrei)" a-la-la/lu. SUZE

alala: Plutarch (M.S.1. yüzyıl) , ziyafet sofraları konusunda Pyndaros (M.Ö 4. Yüzyıl)  ’un şu şiirimsi satırını nakleder: “..ve başı arkaya düşmüş akılsız ‘alala!’.  Plutarch bu sözü  ‘bir heyecan karşısında aşırı sevinçlenen kişi’ şeklinde anlamaktadır. Tatar türkçesinde de elele veya ellele taaccüp (şaşma, hayret etme)  anlamı içerir. Nurihan Fattah.
u₃ a-la-la. ‘sevinç çığlığı,haykırması’. P215093-6
igi a-la-la-sze3.  P121308-7
a-la-la-a.  P362989-6
1(disz) sila₄ a-la-la-a nar.  ‘bir kuzu melemesi’ .P122583-7
[um]-ma a-la-la-ma / szu-ma. P359291-2
s,a-ru-pa₂-am sza? _ki_-a a-la-la. P361101-11
giri3 a-la-la. P140942-2

a-na (Süm.) neden, niçin, ne kadar?

a-na : ne?, kadar, Akad. minum. SNAX

ana ;   Korku, sıkıntı, şaşma bildirir ünlem. BTSÖ

a-na: what (a,'to', + ni,'he, she', + a,'the'). 

a-na me-a-bi: as many as they are; all of it ('what there is of it'

a-na-àm: thus; why ('what' + enclitic copula).  ANSD

a-na "was" mînu. SUZE

ana; wr. Süm.  a-na; ta; ta-a "what?; as much as (math.)" Akad. mīnum TPSD

ana [what?] (566x: ED IIIb, Old Akkadian, Ur III, Old Babylonian) wr. a-na; ta; ta-a "what?; as much as (math.)" Akad. mīnum. SSED

a-na wr. a-na; ta; ta-a "what?; as much as (math.)" Akad. mīnum .TPSD
šar₂-ur₃-re en ^dnin-urta-ra a gu₃ a-na bi₂-ib-dab_5. ETCSL C.1.6.2-115
an-bar an-ta a-ba de-ĝen-ne₂ a-na an-da-sa₂-a ETCSL C4.19.1-29
lugal-ĝu₁₀ a-na bi₂-in-dug₄ a-na bi-in-taḫ-am₃ ‘işte kralımın ne dediği, ne söylediği’.ETCSL C.4.1.8.2.3-54c
a-na KA ki-gub ba-du-un. ‘Daha ne kadar durup, gidebilirim?’. ETCSL c.4.07.8-28
šag₄-zu a-na-aš ḫul ba-gig: ‘yüreğin neden kötü?’. ETCSL c.1.8.1.4-177
^dnin-urta en dumu ^den-lil₂-la₂ a-na zig₃-bi mu-un-gi₄. ETCSL c.1.6.2-59

a-ba (kim?),  a-bo (şaşma ve korku ünlemi), a-la-la (sevinç nidası),  a-na (ne, korku/şaşkınlık) vb. gibi sözcükler yukarıda gösterildiği gibi Sümerce kaynaklıdır/ Sümerce’den yayılmışlardır. Türk dillerine de geçmiştir.

abanoz ābānūs,  ebenu - Fa. ābnūs آبنوس  

tropik ülkelere özgü siyah ağaç – Eyun. ébenos έβενος – Mıs. Hbny. Batı dillerine Yunanca’dan geçmiştir. Karş. İng. ebony, Fr. ébène. Osmanlı yazı dilinde kullanılan ābnūs biçimine karşılık, kullanımı yaygın olan abanoz/abanos biçimi doğrudan Yunancadan alınmış olabilir. NETS

abanoz    Far. ¥bn°s. 1. Abanozgillerden, sıcak ülkelerde yetişen, kerestesinden yararlanılan birçok ağacın ortak adı. 2. Bu ağacın ağır, sert ve siyah renkli tahtası. 3. sf. Bu tahtadan yapılmış. . 4. mec. Koyu, parlak siyah. 5. sf. Bu renkte olan. Türkçe Sözlük 

abanoz   Osm. abanoz  İçodunu kara, dışodunu külrengi, hava kurusunun özgül ağırlığı 1, 08 gr/cm³ olan iri gözenekli, üstün değerli ağaç. Türkçe Sözlük

abanoz   İng. ebony  Abanozgillerden, yoğunluğu ve sağlamlığı nedeniyle kerestesi genellikle gitar klavyelerinde kullanılan, tonu parlak karakterli, oldukça ağır ve yüksek maliyetli bir ağaç. Türkçe Sözlük

abanoz, abanoz ağacı Akad. ušum, Süm. ^gišesi.  ^ğešesig. ^u2nim. SNAX

abanoz Kopt. Hebenoj’dan Yun. Ebenos. İzey
Eski Yunanca’ya Eski Mısırca’dan geçmiştir. Sümerce ^gišesi.  ^ğešesig ilişkisi araştırılmalıdır.

abd kul, köle < Osm. abd < Ar. abd < Akad. abdu, köle, esir. Abd kelimesi Türkçede tek başına kullanılmaz, fakar birçok özel ismin baş kısmını oluşturur < Abdi (kul, köle), Abdullah (Allah’ın kölesi). ŞİMŞEK

abd ~ Ar. ˁabd عبد z [#ˁbd faˁl ] kul, köle, hizmetkâr = Aram ˁabed עֲבֵד z [#ˁbd] a.a. = Akad. abdu a.a. NETS

abdal / aptal abgal, ab-gal (Süm.); rehber, üstad, büyük ata,  dilenci derviş, kalender, meczup, yolu işaret eden, bilge, akıllı, ağırbaşlı, Akad. apkallum

abgal (NUN.ME) (e. Priester) ("the Expert of the Temple").

abgalx (=NUN.ME.KAxME/KAR₂) "Weiser"vgl. Akad. apkallu. SUZE

abdal    Ar. abd¥l Gezgin derviş. BTSÖ.

Türk Dil Kurumu’nun  Büyük (!) Türkçe Sözlüğü, maalesef bu kelimeyi “Çingene. 2. Dilenci. 3. Davul, zurna çalan, çalgıcı, 1. Serseri. 2. Avâre. 3. Tembel. 4. Beceriksiz. 5. Deli. 6. İtibarsız. 7. Kul, köle”  vb.  olarak belirlemiş, kökenini göster(e)memiştir. Türk Dil Kurumu zaten köken arayışı içinde değildir. Sözcüklerin kökenini kolaya kaçarak en fazla Arapça, Farsça, Yun. olarak göstermekte, sanki ondan öncesi yokmuş gibi davranmaktadır. Bu konuya  Sonuç bölümünde değinilecektir.

abdal.  Ar. bedil (karşılık, adanan nesne) den çoğul. Afganistan’da eskiden beri yaşayan bir konar-göçer topluluğun adı. Anadolu’da, belli bir yerde durmayan, sürekli olarak konup göçen yöre yöre dolaşanlara da abdal denirdi. İZEY

abdāl Ar. أبدال [çoğ.] 1. bedeller, 2. sufi düşüncesinde rical-i gaybın bir rütbesi < Ar. badal بدل [#bdl] karşılık olarak verilen şey, bedel → bedel Esasen esoterik sufi öğretisine ait bir kavram iken, 13. yy'da Anadolu'da heterodoks İslami tarikatler bünyesindeki meczup dervişler için kullanılmıştır. NETS

abdal آبدال başqafa. başıboş. axmaq.  FAER

apkallu Akad. yolu işaret eden, üstat. SNAX

abgal: sage (bilge, akıllı, ağırbaşlı) , wise man,  (büyücü), wizard  (büyücü, sihirbaz, dahi, harikalar yaratan kimse), (abba, 'elder', + gal, 'great') [ABGAL archaic frequency: 31]. SULE

abgal wr. Süm. ab₂-gal "a profession"
abgal  wr. abgal₂; abgal "sage; priest" apkallu Akad. TPSD.

abgal (NUN.ME)  (Priester)  ^dabgal:e₂  ("the Expert of the Temple")  apkallu; mit einer eigenartigen Haartracht, sig₂/sig₇-bar-ra).

^d  ön eki sümerce’de tanrısal / ilahi kişileri ve şeyleri belirtmekte kullanılır. e₂ : ev, tapınak, saray anlamındadır.

abĝal₂ "Gründungsfigurine")  ^dabĝal₂ #  ^dNUN.ME.KAxX

abgal_x (=NUN.ME.KAxME/KAR₂)  "Weiser" ,  apkallu

ablal (LAGABxA-LAL). SUZE

afal/afala. Kürt. aval. Aptal, ahmak, şaşkın, kendinden geçmiş,dengesiz. İZEY

abgal (apkal) (a cultic profession); (mythical) sage. ESUG

abgal(2): sage, wise man, wizard (abba, 'elder', + gal, 'great') [ABGAL archaic frequency: 31].  ANSD

apkallu (abgallu) ; wise man, expert, (a mythological ) sage, a priest or exorcist, from Süm. apkallatu. TASD

qal : ağsaqqal. yaşlı kişi. böyük. yekə baş. - qal savı qalmaz, kağıl bağı yazmaz: ağsaqqal sözü işlər, söğüt dalından qurulan bağ düğün açılmaq. DLDS

ab-gal₂/abgal : akıllı, ağırbaşlı, rehber, rahip, papaz, büyücü.  Akad. apkallum.  SNAX

abdu  (West Semitic origin ). servant , slave. AKDI

apkallu (abgallu) 1. Wise man, expert, 2. (a mythological) sage, 3. )a priest or exorcist), from Süm. AKDI

abgal "a profession". Akad. apkallu "wise man, expert".  SSED

abgal (Süm.) apkallu (Akad.); bilge. Kramer. 2000.

abdal Süm. abgal. İlk kez “bilge kişi” anlamında MÖ:3000’lerde Sümerce’de (Kengerce)  görülmüş. Günümüz Türkçesinde “aptal”laşmış. ÜNAL

aptal:  Ar. abd¥l  Zekâsı pek gelişmemiş, zekâ yoksunu, alık, ahmak, alık salık. BTSÖ.

Ne yazık ki “abdal” kelimesi bin yıllar boyunca anlamını korumuş, eski bilgeliğin izlerinin silinmesine parallel olarak, son yüzyıllar içersinde anlam kaymasına uğramış ve aklı kıt olanların uğraşılarına takılan bir lakap olmuştur.

 Sümer ve Mezopotamya’da “abdal” lar: Uygarlığın ve tekniklerin yaratıcısı Ea / Enki  ’dir  (ki bir ünvanı da apkal ili’ dir. Yani tanrıların apkallu’su: tanrıların en bilgesi).

Enki’ nin  apkallu’ları:

MÖ 300’e doğru, çok eski ülkesinin felsefe ve tarihini Yunanca olarak özetleyen, Babil’li bir Bel rahibi olan Bel-Usur (Berossos), şöyle yazar; Babil’de başka yerlerden gelmiş birtakım insanlar Kalde’de (aşağı Mezopotamya’nın Hint Okyanusu’yla   birleşen kısmı) yerleşmişlerdi ve burada hayvanlara benzer ilkel bir yaşantıları vardı. Birinci sene, kıyıda, Kızıl Deniz’den çıkan ve Oannes adı verilen olağanüstü bir canavar belirdi. Vücudunun tümü balık vücudu idi ve   başının altında başka bir baş ve insanınkine benzeyen ayaklar vardı. Günlerini insanlar arasında geçiren ve hiç yiyecek almayan bu canlı yaratık, onlara yazıyı, bilimleri, her tür tekniği, kentlerin kuruluşunu, tapınakların inşa edilmesini, hukuk bilimini ve geometriyi öğretti; aynı şekilde onlara tahıl ve meyve yetiştirmeyi, sonuç olarak uygar hayatı oluşturan her şeyi öğretti. Öyle ki, bundan sonra insanlara hiçbir şey şaşırtıcı gelmedi. Güneş battığında, bu canavar Oannes, gecelerini suda geçirmek için suya dalıyordu, çünkü hem karada hem suda yaşayabilen bir yaratıktı. Sonradan, benzer başka yaratıklar da ortaya çıktı...Bunların sayısı yediydi. Bel-Usur bunların da Kızıl Deniz’den çıktıklarını, balık biçiminde olduklarını söyler ve bunların her birini Tufan öncesi saltanatlardan birine bağlar.

          Bel-Usur, sözüne güvenilir bir yazardır. Sümer ve Akad tabletlerinde onun anlatımına uyan ya da bu anlatımın güvenilirliğini gösteren birçok nokta tesbit edilebilir. Başka bir tablet  yedi parlak apkullu’yu ima eder; Bel-Usur bunları ihtişam ve parlaklık simgesi “sazan balıklarına” benzetir, ki bu benzetme o zamanın şiirsel bir imgeleminin ürünüdür. İşte bu apkallu’lar yer ile göğü yaratan tanrısal düzlemlerin başarısını sağlamışlardır. Ünlü Erra Destanı’da bu yedi apkallu’dan söz eder. Bunların ilkinin adı “Bilge” anlamına gelen Adapa idi. Üstün teknisyenler, benzersiz bilginler, eşsiz dehalar olan bu kişiler, Bel-Usur’un dediği gibi, uygarlaştırıcı kahramanlar, henüz kaba insanlara uygar hayatı oluşturan her şeyi öğretenler olarak görülmüşlerdir. Bottero, Jean. 2003.

abdal    Ar. abd¥l 

a. esk. 1. Gezgin derviş: . 2. Dilenci kılıklı, üstü başı perişan kimse. 1. Safeviler devrinde İran'da yaşayan Türk oymaklarından biri. 2. Anadolu'da yaşayan oymaklardan bazısı

Türkçe Sözlük 

abdal    

Serseri,. Avâre, Tembel. Beceriksiz. Deli.  İtibarsız. Kul, köle, Çingene. Dilenci. Davul, zurna çalan, çalgıcı (çokça çingene). Sünnetçi. Tamahkâr, açgözlü, cimri. Yaşlı adam. kimseye kötülüğü dokunmayan iyi niyetli kimse. Türkçe Sözlük

abdal  /ebdal ‘tasavvuf edebiyatında bir azizler sınıfı’ < Ar. abdal (badal) ‘bir şeyin veya kimsenin yerini tutan karşılık’ kelimesinin çoğulu. Abdal ‘dilenmekle geçinen bazı tarikatlere mensup derviş, aşık’. Tietze

abdal    

1. Genel olarak gezginci dervişlere verilen ad. 2. Yetmiş ermişe verilen ad. 3. Anadolu'da göçebe bir halkın adı. 4. Afganistan'da bir Türk boyunun adı. Gezgin dervişlere verilen ad. Kimi halk ozanlarının adlarına eklenerek kullanılır: Yeşil Abdal, Pir Sultan Abdal, Muhittin Abdal vb. gibi. Kalender, derviş. Türkçe Sözlük

apkallatu   wise woman. AKDI

ab.gal (apkallu) (yönlendiren büyük kişi, veya yolu işaret eden üstat): Gustav Guterbock [Die Historische Tradition und Ihre Literarische Gestaltung bei Babylonier und Hethiten (Babil ve Hitit’te Tarihsel Gelenek ve Edebi Oluşumlar)] bunların “kartallar” gibi resmedien "kuş-adamlar” olduğunu söyler. Onların becerilerinden söz eden metinler, bunlardan biri için “İnanna’yı gökten indirdi, inişini E-Anna tapınağına yaptı” der. Bu ve diğer göndermeler, Apkallu’nun, Nefilimlerin uzay gemilerinin pilotları olduklarını işaret eder. Sitchin

 abgal agrig lu₂ igi. ‘rehber ve abrig adamları gözledi’. ETCSL C.1.1.3-102

abgal siki bar-ra du₈-a-ni.  ETCSL C.4.16.1-44

abgal 7-e sig nim-ta šu mu-ra-ni-in-mu₂-uš. ‘7 bilge aşağı ve yukarı ülkeleri genişletti / büyüttü.’ ETCSL C.4.80.1-139

abgal₂-bi mu-du₃ : ‘bilgece inşa edildi’. Gudea Silindir b: 22-17

abgal-zu siki bar-ra bi₂-in-du_8. ‘Sen bilgesin saçını çözüp serbest bırak/ arkana sal’. c.1.1.4-48.

Abdal/aptal sözcüğünün kökeni Sümercedir ve Akadcadan diğer dillere yayılmıştır.

adak / adamak (Süm.);

a-da-gur₅ / adagur; wr. a-da-gur₄; a-da-gur₅; a-da-kur "a libation pot" Akad. adagurru. TPSD

adagur; wr. a-da-gur₄; a-da-gur₅; a-da-kur "a libation pot" Akad. adagurru. "a vessel for libations". SSED

a-da-kur / a-da-gur₄ / a-da-gur₅ : bir dini kap, kurban kabı, bir içki kabı. adagurrum.  a-da-gir5: adagurum. Kutu, şişe,kap. SNAX

adagu(r)ru, adakurru (a vessel for libations) [^DUGA.DA.GUR₅; ^DUGA.DA.GUR₄; ^DUGA.DA.KUR];← SÜM. ayaq II (-ĝı) 1) cup, plate, bowl; aĝaç wooden bowl; qancal ~ iron bowl 2) cup, glass, cup; (wine) glass; çın ~ porcelain cup; bitir ~ a cup (as a measure of volume); (See Sumer-Turk from Dr. Tuna e.g. adakur). HMHU

adagurru  [^DUGA.DA.KUR] a container used in cult for libations . Variants : adaguru, adakurru. AKDI

adagurru (adakurru) (a container with pointed bottom in ritual use for beer, wine or milk). Wr. A.DA.GUR4 (or GUR5). AKDI

adakurru a container with pointed bottom in ritual use for beer, wine or milk. ^DUG A.DA.GUR₄ (or .GUR₅) TASD

ada- ‘Bir dileğin gerçekleşmesi için kurban kesip yoksullara dağıtmak veya kutsal bir güce yönelik bir dilekte bulunmak’. ET. ata- ‘ad vermek, çağırmak, bir göreve atamak, söz kesmek’. Adak ‘kurban, nezir’. ada-k. TUGÜ

adak;  Adanılan şey, nezir: adak   İng. vow . sayrılıktan sağalma, çocuk sahibi olma, evlenme, zor bir durumdan kurtulma vb. amaçlara yönelik isteklerin yerine getirilmesi için yüce varlıklara, ermişlere, tapınaklara, yatırlara, ziyaretlere adanan oruç, kurban, yiyecek, eşya vb.

ada-mak (Süm.) a-da

a-da mücadele,kavga,yarış,savaş . SNAX

adak Tr. atamak (adamak)tan adanmış, başka bir varlığa sunulmuş, başkasına, ötekine, uzaktakine verilen, birinin adına sunmak, bir kişinin adını anarak vermek. İZEY

adak   İng. vow, votive offering 

Yerine getirileceğine söz verilen böcek yutma, mum yakma, oruç tutma, besin sunma, su dökme, kurban kesme, şenlik yapma gibi adamak eylemi ya da adanılan şeylerden her biri. bk. adak yapmak, yakarı, cancılık, tapıncak. BTSÖ

ada[mak: [ETü] ata- isim vermek, çağırmak, söz kesmek, söz vermek, bir göreve atamak. NETS.

adağ (adak) : sahil, kenar; nezr, mevsim, fasl; ada, cezire, hisse, kismet, arave. Türkistanda vaki Endcan şehrinin ism-i kadimi dir. — Strand, Seite; Opfer; Jahreszeit, Theil; Insel; Antheil, Schicksal. Alter Name der Stadt Endcan in Turkestan.

andcan : Firgana kitâsında meşhur bir belede ismi dir, nam-i kadimesi adak dir. — Name einer berühmten Stadt im Bezirke Firgana, früher adak genannt. ÇAOS

adak, -ğı    Adanılan şey, nezir. Türkçe Sözlük 

tadānu  [SÜM:]  (assyrian root (infinitive, stative and participle) for the veb "to give" ) ; [pû tadānu] : to assure , to commit oneself , to promise , to vow , to give one's word , to certify , to garantee , to state positively. AKDI

adak: (Ad/At) kökünden türemiştir. Ad (isim) sözcüğünden türeyen Adamak fiilinin çekimli halidir. Adını ortaya koymak, adıyla sorumluluk alma demektir.  Çünkü adını vermek, kendini vermek anlamına gelir. Farklı Türk dillerinde adah veya azah olarak da söylenir. Kendi adı üzerine ant içmek demektir. Türkçe ile uzak akraba olan Yakut dilinde adık olarak söylenir.

Bir dileğin gerçekleşmesi için sunulan kurbana ise adak denir. wikipedia

Adak/adamak sözcüğü Sümerce (a-da-gur) kökenlidir, Akadcaya, eski Türk dillerine de geçmiştir. Bkz. kurban, mezbaha

adam Süm. ama-lu₂ / amalu, mu-lu/u₂. /mulu / lullu. Akad. amelu,amilu

adam~Ar.ādam آدم [#Adm] 1. insanların atası, Adem, 2.insanoğlu   ~ İbr. ˀadam אדם = İbr.ˀadamah אדמה toprak● Karş. Fen. ˀadm (insan), Ugar. ˀb ˀdm (insanların atası). “Toprak” kavramıyla ilişkisi için karş. Lat. homo (insan) = humus (toprak). Bak. Hümanizm. NETS

adam    Ar. ¥dem. 1. İnsan. 2. Erkek kişi, kadın karşıtı. 3. Birinin yanında bulunan ve işini yapan kimse:. 4. Birinin yararlandığı, kullandığı kimse.  5. Nazını çeken kimse.  6. Görevli kimse. 7. İyi huylu, güvenilir kimse. 8. Bir alanı benimseyen kimse. 9. hlk. Eş, koca. Türkçe Sözlük 

Proto-Afro-Asiatic: *ʔadam- ~ *daʔam- (?)

Meaning: man(kind); elder, married man

Semitic: *ʔadam- 'man; humankind'

South Cushitic: *daʔam- 'elder, married man'

Proto-Semitic: *ʔadam-

Afroasiatic etymology: Afroasiatic etymology

Meaning: 'man; humankind'

Akkadian: adamu 'eine Person' (AHw. 10), 'an important, noble person' син. список (CAD АI 95); ʔadnātu NB

Ugaritic: adm

Phoenician: ʔdm 'man'

Hebrew: ʔādām

Judaic Aramaic: ʔādām (

Syrian Aramaic: ʔādāmmāy 'human' (

Mandaic Aramaic: adam 'Adam' (

Arabic: ʔādām- 'Adam' (

Modern Arabic: Hdr ʔawādim 'men, humankind'; Dat_ ʔawādim 'man'

Epigraphic South Arabian: Sab ʔdm, ʔdwm-t, ʔdym 'vassals, servants, adepts'; Min ʔdm id.

Geʕez (Ethiopian): ʔaddam 'Adam' (loanword); cf. dom 'slave'

Tigre: ʔaddam 'people, men', ʔaddamatat 'crowds of people'; ʔaddemay 'little man'. NODI

adam awelum, amelum.(Akad.) lu₂, sağ. SNAX

awelum. adam . SNAX

ama-lu_2, mu-lu  ("Person"). SUZE

lu₂: adam, kişi. SNAX

amilu (amelu, awilu , a’ilu) 1. Human being (in contrast to gods and animals), man, person, somebody, anybody, (negated) nobody, one (another), 2. Grown man, male, 3. Free man, gentleman, 4. Man (as designation of a person in relation to another person, to an organization, to a city), . a-mi-lu, mu-lu. AKDI

awīlu nu [MAN] wr. nu "man" Akad. awīlu. TPSD

mu-lu/lu₂: Akad. Amilu /amelu. kimse, adam, kim, kimi. SNAX

adam. Sanskr. Adamas (insan)dan adam.  İbrani dilinde Adam sözü İslam dininde geçen Adem’in karşılığıdır. Sanskritçe-İbranice benzerliği bu sözün eş-köklü olduğunu göstermeye yeter. İbrani inaçlarına göre Adam (Adem) ilk yaratılmış insan anlamındadır. Adam (Adem) sözü bütün batı dillerinde Adam biçiminde geçer.  İZEY

Bkz. Adem, amele,  insan

Sümerlilerin ve Akadların İnsan’ı anlattıkları terimler, onun statüsü ve amacını bizzat anlatmaktaydı: O bir lulu (“ilkel”) idi, bir lulu amelu (“ilkel işçi”), AMELE, bir awilum (“rençber”). İnsanın, tanrıların hizmetkarı olarak yaratılması, kadim halklara hiç de garip bir fikir gibi gelmemişti. Eski Ahit çağlarında, ilah “Rab”;  “hükümdar”, “kral”, “yönetici”, “efendi” idi. Genellikle “ibadet” diye çevrilen terim, aslında avod (“çalışma”) idi. Kadim insan, tanrısına “ibadet” etmiyordu; onun için çalışıyordu .

Tevrat’taki yaradılış hikayesi, diğer başlangıç hikayeleri gibi, Sümer kökeninden çıkmışlardır, birçok tanrıyı, tek bir üstün ilaha sıkıştıran ahit hikayesi,  Sümer bildirimlerinin elden geçirilmiş bir versiyonundan başka bir şey değildir.  Eski Ahit’te yeni varlık “adam” diye adlandırıldı çünkü Adama’dan, Dünya toprağından yaratılmıştı. Başka bir deyişle o “dünyalı” idi. Sadece belirli bir “biliş” ve ilahi bir ömür süresi eksiği olan Adam, diğer her açıdan yaratıcılarının suretinde (selem) ve benzeyişinde (dmut) yaratılmıştı.  Her iki terimin birden kullanılması, insanın tanrılara hem fiziksel hem de duygusal olarak, yani dışsal ve içsel olarak benzediği yolunda hiçbir şüpheye yer bırakmamaktadır.  Tanrılar ve insanların tüm kadim resimsel betimlemelerinde, bu fiziksel benzerlik açıktır. Sitchin. Bkz;  İnsanın yaratılması: Ademoğlu

Adana: Hititçe Adaniya

adem ~ Ar. ˁadam عدم [#ˁdm] yokluk < Ar. ˁadima عدم yok idi, eksik idi. NETS

Adem ‘erkek adı’ < Ar. Adam < İbran. a.m ‘toprak’. Tietze

âdem    Ar. ¥dem 

a. (a:dem) İnsan, insanoğlu, adam. Türkçe Sözlük 

Âdem    Ar. ¥dem 

öz. a. (a:dem) Dinî inanışlara göre dünya üzerindeki ilk insan. Türkçe Sözlük 

adem ; Adem sözcüğünün anlamlarından biri “KIRMIZI”dır. İbranice’deki “Topraktan olma” anlamına gelen “adamoh”, “Kan” anlamına gelen “dam”, “Kırmızı varlık” anlamına gelen “adam” sözcüklerinden birinden türemiştir. Ayrıca Latincede toprak manasına gelen “humus” ile insan manasına gelen “homo” yada “humunus” arasındaki benzerlik ilgi çekicidir

İncil’de geçen Edom sözcüğüde ilgi çekicidir.Edom ile Adem arasında sadece sesli harflerde bir farklılık var. Edom “kızıl” demektir ve gerçekte farklı bir beşer ırkına tekabül eder.

Farsçada da Adem manasına gelen kelime Keyumers’dir. Süryanice de Adem toprak manasına gelir

Adem, üç semavi din tarafından ilk insan olarak bilinir. Fars-Sanskrit kökeninde bulunan "adamas" sözcüğü Türkçe'de "adam", erkek olarak yerleşmiştir (2) (2) Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, İsmet Zeki Eyuboğlu, Sosyal Yayınlar, İstanbul, 1988.Kemal Menemencioğlundan

 mu-lu nu-tuku-gin₇ tug₂. ‘Giyeceği olmayan bir adam (kimse) gibi’.  ETCSL c.1.4.1-39

mu-lu abula mu-lu ĝišsi-[ĝar-ra]. ‘Kapınınadamı, kilidin adamı/ kapıcı .’ ETCSL c.1.2.1-72

lu₂ zid amalu ug₅-ga-ne. ETCSL.4.07.4-73

mu-lu-ĝu10 ga-am3-dug4. ‘adamım söyledi’. ETCSL. c.2.2.2-297

Adam /adem sözcüğünün kökeni Sümerce mu-lu, ama-lu₂ dur. Akadcadan bütün Sami dillere ve Sanskritçeye kadar yayılmıştır. Bkz. adam, amele, insan, nesil