Etimoloji D harfi ile ... III

din di / din (Süm);

di, di-nu

Adil / dürüst olmak. Sitchin

hüküm, karar, yargı, mahkeme, dava. Akadça dinum.

dike: Homeros’ta “yol yordam”, “görenek” ya da “yargı” anlamında kullanılır. Hesiodos bu sözcüğü “yargı” ve kişiselleştirilmiş adalete uygular. Dikaios: adil George Tomson. Tarih Öncesi Ege.

din    Ar. d³n 

(I) a. (di:ni) 1. din b. Tanrı'ya, doğaüstü güçlere, çeşitli kutsal varlıklara inanmayı ve tapınmayı sistemleştiren toplumsal bir kurum, diyanet: 2. din b. Bu nitelikteki inançları kurallar, kurumlar, töreler ve semboller biçiminde toplayan, sağlayan düzen 3. mec. İnanılıp çok bağlanılan düşünce, inanç veya ülkü, kült.  İng. religion 

1. İnsanların anlayamadıkları, karşısında güçsüz kaldıkları doğa ve toplum olaylarını, tasarladıkları doğaüstü, gizemsel nitelikli güçlerle açıklamaya yönelmeleri olgusu. 2-Bu nitelikteki tasarımların kurallar, kurumlar, törenler ve simgeler biçiminde örgütlenmesini sağlayan düzen. Görünen, görünmeyen doğaüstü güç, nesne ya da varlığa inanma nedeniyle doğmuş olan ve bireylerin gerek birbirleriyle, gerek çevreleriyle ilişkilerini birtakım kutsal uygulama ve davranışlarla düzenleyen, sağlayan evrensel olgu. BTSÖ

din :yaşam, hayat, hareket, sağlık, güç, kuvvet. SNAX

danu / dianu  to judge, to render judgment,  to start a lawsuit, start litigation, to be judget. TASD

di : dava, yargı, karar, mahkeme. Akad. dinum.  ör: dini töreni yöneten rahip, papaz : ulu-di .

di. konuşmak, söylemek. qabum

dinum. Dava, yargı, karar, mahkeme

di…gub. Karar vermek

di…ku₅/kud. Karar vermek, yargılamak, değerlendirmek

di…gar. Dava açmak, istemek, rica/talep etmek

di-ku₅-gal. diqugallum. Savcı

di-ku₅-ru. Dinum. Hüküm, karar

di-me₂-er. Iltum, ilum. Tanrı,ilah,tanrıça

di-ri-da. Emir,talimat,yönerge. Tertum

di-ta…tak₄. Boşamak, ayırmak,ayrılmak

di-til-la. Dinum. Ditillum. Gerekçe,karar, kararlaştırılmış hüküm. SNAX

Dİ: Semitik mitolojilerin yüz kadar yaratıcı ve yıkıcı gücünden biri iken “tüm iyiliklerin ve kötülükleri kaynağı” olarak tek “yaratıcı” konuma yükseltilen Allah’ın veya Altaylar ve Güney Sibirya ve Orta Asya Şamanizm’in sadece olumlu işler yapan en büyük “yaratıcı” gücü Tengri’nin (Tanrı) Çin inancındaki karşılığı Di olmaktadır. Bir başka ifadeyle, sözkonusu kemik fallarının bakıldığı Şamanist dönem Çin toplumunun en büyük yaratıcı gücünün Di olarak adlandırılmaktadır. Bununla ilgili rituallerin/ tapınma biçimlerinin kuzey Asya Şamanizmi’ne özgü oldukları ifade edilmektedir.Di olarak adlandırılan bu en yüksek “yaratıcı” veya “en yüksek egemen” gücün zaman zamanShangdi olarak adlandırıldığı da olmuş. Türkçe ile aynı aileden dilleri konuşan Asya topluluklarındaTengri adını alan göğün efendisi, Çin Şamanizminde Shangdi adını alacaktır. Ve Shangdi, iklimin, rüzgarın, savaşta kazanma şansının, tarım da verimliliğin, halkın kaderinin ve kişi olarak hükümdarın tartışmasız belirleyicisi sayılacaktır. Diğer alt düzeyde “yaratıcılar”, dağ ve nehir “egemenleri” ve diğer atmosfer olaylarının “egemenleri”, hepsi sadece ve sadece Shangdi’nin temsilcileridirler. Sözkonusu alt düzeydeki egemenler ejderha olarak tasvir edilmişlerdir... Tengri’de, Shangdi’de sadece iyi işler, olumlu işler yaparlar... http://sinbad.nu/cinmitoloji.htm

dīn;  Arapça دين #dyn inanç ve ibadet kuralları sistemi ~ Orta Farsça: dēn ~ Avesta: daenā-, özellikle Ahuramazd veya Zerdüşt dini .

● İrani sözcüğün Elamca vasıtasıyla eski Babil Akadcasından alıntı olma ihtimali üzerinde durulmuştur. Karş. Akad. dīnu (yasa, yargı) > İbr./Aram. dīn . Karş. düyun. NETS

di(d) court case, lawsuit, claim; verdict, judgment. ESUG

di.d "Rechtssache, Prozeß, Verdikt" dīnum, law ; "legal complaint", judgment,

case, verdict", Rechtsentscheid, Urteil(sspruch), das Urteil fällen" ,Recht

sprechen", demander justice. SUZE

did; wr. di "lawsuit, trial; legal decision" Akad. dīnu  

di ĝar  wr. di ĝar "to sue, make a legal claim"

di kud wr. di kud "to judge" Akad. dīnu, dânu .TPSD

dīnu DI.(KUD) legal decision, verdict, sentence, judgment ; dīna diānu to pass verdict ; dīna gamāru to pronounce final sentence ; dīnu gamru completed case ; decision (of deity) ; dīna šakānu to give a decision (by omen) ; legal provision, statute ; legal case, issue ; dīna amāru to examine a case ; dīna parāsu to settle a case ; lawsuit, trial ; dīna šūḫuzu to grant a lawsuit ; dīn napišti case of life or death ; dīna epēšu to institute legal proceedings (against s.o. : +itti) ; dēna dabāba baʾʾû to initiate legal proceedings ; dīna dabābu to bring an action ; dīnu u ragāmu lawsuit and claim ; bēl dīni adversary (in a lawsuit) ; bīt dīni law court ; ša pān dīnāte president of court. Cf. diānu  Variants : dēnu.  diānu  [DI.KUD :]  (vb. a/i) G. to sentence, judge, pass judgment on s.o. ; dīna diānu to administer justice (on s.o. : +acc.) ; to give jugment ; to litigate, engage in a lawsuit D. dīna/dīnāti dunnu to initiate litigation N. to be pronounced (decision) . AKDI

di-til-la: law case for which a final decision has been given ('verdict' + 'to complete' + nominative).

dili-du(-a): walking alone; individual (dili, 'alone' + 'to walk' + nominative). ANSD

di.d  "Rechtssache, Prozeß, Verdikt"  dīnum  law ; "legal complaint") "Rechtsspruch", "Rechtssache", "Prozeß"; s. auch di-e  und di-ku5(-d)  ("judgment,  case, verdict": Nin-me-šara, (Var. di-ku5, silim-ma, zi-zii),  |  ("Rechtsentscheid, Urteil(sspruch),  Prozeß") Lugale 42  |  kalama di-bi (=  dīn māti  "le verdict du pays de Sumer"; mit  Verbum ku5.d)  DI gal  |  ("ambiguous": 1. di-gal  "great  decision, great verdict, judgment"; 2. s.  sa₂-gal)  s. e₂-di-ku₅-kalam-ma, lu₂-di-da, maškim-R, maškim R-da . SUZE

din ‘Bir şeyin en sivri ve yüksek noktası’ TUGÜ

di:  n., lawsuit, case; judgment, decision, verdict; sentence [DI archaic frequency: 99]. v., to judge, decide; to conduct oneself; to go; to escape (di-dé used as non-finite marû form of dug₄, 'to speak').

di...dab₅: to take up a lawsuit ('lawsuit' + 'to take'). di-dab₅-ba: decision ('decision' + 'to take' + nominative). di...dug₄/du₁₁/e: to conduct a trial; to give a claim; to sue someone (with -da-) ('lawsuit' + 'to effect').

di...gub: to judge ('judgment' + 'to set up'). di-ir-ga: cultic organization center. hall.

di-kud/ku₅: judge; judgment ('decision' + 'to cut off'). di...kud/ku₅: to judge ('decision' + 'to cut off'). di-kúr: alien, hostile judgment ('decision' + 'hostile'). SULE

dinum, dianum; “judgment”. Written syllabically or logographically as DI.TAR. GOOA

Yunanca’da dikaios=doğru, haklı, gerçek. dike=adalet tanrıçası, kural, hak, hukuk, adalet. Lat. dio= tanrı, İtal. dio=tanrı, İsp. dios=tanrı.

din: Adil olmak, dürüst olmak. Sitchin.

Sümerlerde din kavramı süphesiz çağdaş din anlayışlarından oldukça farklıdır. Çok tanrılı bir panteonu olan, kendi yaratıcıları olarak ve kendilerine hizmet etmek üzere yaratıldıklarına inanan Sümerlerde din anlayışı çok farklıdır. İleride değinilecek.

Eski Uygurca’da dın=din, mezhep

Sanskritçe’de dön= din, mezhep

danu / dinanu to judge, to render jungment, to start a lawsuit, to start litigation. TASD

di kud wr. di kud "to judge" Akad.  dīnu dânu. TPSD

din 2: yer. ‘bir şeyin en yüksek ve sivri noktası’. Ağızlarda dink olarak da geçer. Yerel olarak tin biçimi de ‘bir şeyin tepesi’ olarak kullanılır. ‘Tepe, uç, doruk’ olarak kullanılan dingil (dingil tepe) ~- tingil biçimlerinin de din (-tin) kökünden geldiği anlaşılıyor. – Tkm. din 1. ‘minare; kule’; 2. ‘cihannüma, taraça, kule’. Kökünü bilmiyoruz. Eren

din 3. Yer. ‘ilmik’. Ağızlarda tin olarak da geçer. – Tkm. din ‘sarılmış ip veya ipliğin bir bölümü’. Kökünü bilmiyoruz. EREN

diñ    bk. Di  Tarama Sözlüğü 

din    Ar. d³n 

(I) a. (di:ni) 1. din b. Tanrı'ya, doğaüstü güçlere, çeşitli kutsal varlıklara inanmayı ve tapınmayı sistemleştiren toplumsal bir kurum, diyanet:  2. din b. Bu nitelikteki inançları kurallar, kurumlar, töreler ve semboller biçiminde toplayan, sağlayan düzen: 3. mec. İnanılıp çok bağlanılan düşünce, inanç veya ülkü, kült.   Türkçe Sözlük 

din inanç ve ibadet kuralları sistemi < Ar. dîn < #dyn < OFa. dēn, Ave. daena, İbr./Aram. dîn < Akad. diānum, daha geç dânu, hüküm vermek, hükmetmek, yargılamak, muhakeme etmek. Akad. dÎnu. Asur. dēnu(m), (hukuki) karar, dava, yargılama, duruşma, davanın görülmesi, muhakeme, hüküm, karar, yargı < Süm. Dİ, Dİ.KUD hak, dava, mahkeme, yargıç, hakim, hakem, hükmetme, yargılama. Sümerce ve Akadca da din ile ilgili birçok kelime geçer. Yun. dikaios doğru, haklı, gerçek. Yun. dike adalet tanrıçası< Yun. (dike) doğruluk, adalet tanrıçası, kural, hak, hukuk, adalet < Yun. (deiknümi) göstermek, ihbar etmek, açıklamak, kanıtlamak / selamlamak. Ave. daēnā (din karşılığı olarak). Lat. dio tanrı, İtal. dio tanrı, İsp. dios tanrı, Sans. deva (?).  Koçak, 1977, s.69’da bazı dilcilerin din sözcüğünü Nişanyan’ın da belirttiği gibi Arapça borç anlamına gelen deyn’dan türetildiğini, dinin de Allah’a karşı borç anlamı ifade ettiğini belirttiklerini yazar. ŞİMŞEK

iri-zu-ta mi₂ zid dug₄-ga di si sa₂ kud-kud.ETCSL c.2.4.1.1-239
ki ku₁₀-ku₁₀ ud-še₃ u₃-mu-ni-in-tud di kud-zu i₃-kud-de_3. ETCSL c.5.5.2-89
^da-nun-na di-kud ₇-bi igi-ni-še₃ di mu-un-da-ku₅-ru-ne. ETCSL c.1.4.1-167

divan  defter, kurultay, meclis, divanhane meclis edilen yer ~ Ar./Fa. dīwān ديوان 1. defter, özellikle resmi karar ve hesapların yazıldığı defter, şiir koleksiyonu, 2. yazmanlar heyeti, büro, sekretarya, mahkeme ~ Ofa. dīvān resmi daire, büro, sekretarya << Efa. *dipi-vahana- yazı evi < Akad. duppu yazı tableti ~ Sümer. dup- yazı

● "Misafir oturtulan minder, sedir" anlamı Türkçeye özgü olup muhtemelen divanhane sözcüğünden evrilmiştir. * İt dogana, Fr douane, İsp aduana (gümrük) sözcükleri Arapça dīwān 'dan alınmıştır. NETS

divan    Ar. d³v¥n 

a. (di:va:nı) 1. tar. Yüksek düzeydeki devlet adamlarının kurduğu büyük meclis. 2. ed. Divan edebiyatı şairlerinin şiirlerini topladıkları eser. 3. Sedir (I).  4. mec. Meclis.

Türkçe Sözlük 

divan : vezir, divan efendi, defterdar. — Vezier, Finanzminister. | memur, manzum, eşâr kitabı; Türkistan'da bir rütbe dir. — Beamter; Dichtung; Rangstufe in Turkestan. | divan beyi : sirkyatib, kapu kethudası, vekilharc. — Geheimschreiber, Verwalter. ÇAOS

doğ[-mak, doğurmak tu (Süm. doğmak). Türk Dili TU ,TUU (TUĞU, TUVU, TUR) doğmak (Umum Türk).

tud (Süm.) doğmak. Türk Dili TUD (TUĞD, TUVD, TURD). doğdu. Olcas

tu (süm.) doğurtmak. Akad. waladum.

Tud (Süm.) doğmak, doğurmak (waladum).

SNAX

u₃-tud  kilib-ba-bi mu-e-šum₂-mu: doğumunda bütün adları verilen

tu.d "gebären" Akad. walādu. SUZE

doğ-: [ETü] toğ- doğmak, belirmek, yükselmek. << ATü . NETS

[^dnin-tur₅] X ḫi-li-a tud ki us₂-sa. ETCSL c.4.26.1-18
[…] X an ki ama tud […].  ETCSL c.4.27.03-16

Doğmak, doğurmak, doğ vb. Sözcükler Sümerce tu/d kökünden gelir ve Eski Türkçeye de geçmiştir.

dolap  1. su çarkı, kuyudan su çekmeye yarayan düzenek.  2. düzen, kumpas, dolandırıcılık, 3. içine eşya konulan mahfaza ~ Fa. dōlāb دولاب 1. su çarkı, 2. her türlü mekanik çark, hile, dolandırıcılık, 3. kiler, erzakdeposu § Fa. dōlدول kova (~ Aram. dūlā דולא = Akad. dūlu ) + Fa. āb آب su → ab. NETS

dolap, -bı    Ar. d°l¥b 

a. 1. Genellikle tahtadan yapılmış, bölme veya çekmelerine eşya konulan kapaklı mobilya.  2. Dönerek çalışan ve özellikle su çeken düzen: Kuyu dolabı. 3. Dönme dolap. 4.. 5. tiy. Orta oyununda sahnede dükkân veya ev olarak kullanılan dekor. 6. mec. Düzen.

Türkçe Sözlük 

dolap 1. ‘kuyudan su çekmek için kullanılan araç, çark’, 2. ‘içinde eşya saklanan raflı kapaklı göz’, 3. ‘düzen, hile’ < Far. dōlāb, Arapça dûlāp biçimi de Farsçadan alınmıştır. Bulgarca dolāp, Sırpça dōlaf biçimleri Türkçeden geçmiştir. EREN

dolap < Fa. dulāb su kovası, kuyudan su çıkaran çark < Akad. dalu, kova, gerdel, kova ile kuyudan su çekmek, kovalarla sulamak. Şimşek

dulû small bucket. Küçük kova. TASD

dalû to draw water with a bucket  : to irrigate a field with buckets.  a bronze bucket for drawing water  : [bīt dalû] : land irrigated by bucket (opposite of [bīt mê]). TASD

divit  devāt   divit~ Ar. dawāt دوات mürekkepşişesi = Aram. diwotā דותא mürekkep = İbr.

dīwo דיו ~ Mıs.  NETS

divit    Ar. dev¥t 

a. esk. Hokkadaki mürekkebe batırılarak yazı yazmaya yarayan ve değişik uçları olan bir tür kalem.  Türkçe Sözlük

dudu < Fa. tūtī dudu kuşu, papağan cinsinden < Akad. dūdu papağan cinsinden bir kuş. Şimşek

dudu Farsça tūtī توتى  "papağan, dudu kuşu" sözcüğünden alıntıdır. NETS

dut dut ağacı ve meyvesi (morus indica) < Ar/Fa. tūt < Aram. tuttu, dut, dut ağacı, Sans. tula. Şimşek

dut Arapça aynı anlama gelen tūt توت  sözcüğünden alıntıdır. Arapça sözcük Aramice/Süryanice aynı anlama gelen tūt תות  sözcüğünden. NETS

duvar. Süm. e₂-gar₈. egar/igar. Akad igarum. SNAX

Sanskrit. agāra, Akkadian igaru. The Language of the Harappans: From Akkadian to Sanskrit

duvar    Far. d³v¥r 

1. Bir yapının yanlarını dışa karşı koruyan, iç bölümlerini birbirinden ayıran, taş, tuğla vb. gereçlerden yapılan veya örülen dikey düzlem. 2. Bir toprak parçasını sınırlayan taş, tuğla, kerpiçten yapılan engel,  3. mec. Sonuç alınamayan yer. 4. mec. Engel: İki arkadaşın arasında aşılmaz bir duvar vardı. 5. sp. Voleybolda ağ üzerinde karşı takım oyuncusunun vuruşuna karşı koyma.   Türkçe Sözlük 

duvar~ Fa. dīvār/divār ديوار/دوار << Ofa.      dīvār  << Efa. *değa-vāra- kerpiç duvar § Efa. değa- kerpiç, kil(<< Havr. *dheigh- yoğurmak ) + Efa. vāra- korumak, duvar (<< Havr. *wer- korumak ). NETS

egar wr. e₂-gar₈; ba-ar; ba₉-ar₂ "wall" Akad.  igāru. TPSD

egar:"Mauer"; als Teil des Wohnhauses. “Cella”. SUZE

Proto-Afro-Asiatic: *ʔigar- ~ *ga/iʔur-

Meaning: wall, house, dwelling

Borean etymology: Borean etymology

Semitic: *ʔigār- 'wall' 1, 'roof' 2 ~ *gʷar- 'back of the house'

Berber: *gVrur- 'enclosure'1, 'wall'2, 'place, yard' 3

Egyptian: d_rw 'part of house' (MK), d_ry 'wall', d_ry.t 'dwelling' (gr)

Western Chadic: *gar- 'village, town' 1, 'stone wall' 2, 'town-wall' 3, 'low wall or mount' 4, 'corn bin' 5

Central Chadic: *gaHur- 'enclosure' 1, 'shed' 2, 'corral' 3

East Chadic: *giHVr- 'hut' 1, ' house' 2, 'compound' 3, 'village' 4, 'dwelling place' 5

Beḍauye (Beja): gaʔra, gaarʔa 'yard'

Low East Cushitic: *guʔur- 'house' 1, 'wall' 2

High East Cushitic: *goʔr- 'shed'

South Cushitic: *garVʔ- 'wall of the verandah'

Omotic: *gVHol- 'house' - cf.

Proto-Semitic: *ʔigār- 1, 2 ~ *gʷar- 3

Afroasiatic etymology: Afroasiatic etymology

Meaning: 'wall' 1, 'roof' 2, 'back of the house'

Akkadian: ʔigāru 1

Aramaic: Eg ʔgr 1

Arabic: ʔiǯǯār-, ʔinǯār- 2

Tigre: gǝray 3

Tigrai (Tigriñña): gʷaro 3 Kane 2251

Amharic: gʷaro 3

Gurage: gʷaro 3

Notes: Hardly from Süm. NODI

duvar ‘evlerin taş, tuğla veya kerpiçten örülmüş bölümü’ -Tkm. divar., Krg. dubal ‘kerpiç duvar’ < Far. divār ‘a wall’, Farsçada divāl, difäl olarak da geçer. Bulgarca duvar ve Sırpça dûvar biçimleri Türkçeden geçmiştir. Räsänen: V 138 b; Ligeti:AOH 23: 296. EREN

duvar < Fa. dÎvār < Ofa. dewār < ? Akad. dūru(m) duvar, sur, kale duvarı. Ar. sūr duvar < # swr duvar veya çitle çevirme. ŞİMŞEK
17. uru₄ e₂-gar₈-bi ba-sumun . P448388. its foundation and wall had become old .
31. e₂-gar₈ sikil-bi he₂-bi₂-si . P448413. and a pure brick wall for it I placed upon it.  Temiz tuğla duvarın üzerine yerleştirilir.
32. e₂-gar₈-bi szu-si tag-ga im dul₃ hu-mu-ak. I covered with plaster its inner walls fitted to (within) a finger-length. P448444. Ben onun iç duvarlarını bir parmak uzunlukta  sıva ile kapladım.

dükkan daggan da-gan₂ (Süm.);

 daggan : dükkan. STDT

daggan [CHAMBER] wr. da-gan₂ "(sleeping) chamber?". SSED

daggan wr. daggan; da-gan₂ "doorway or door part" Akkad. dakkannu. SSED

dagan : giriş, kapı, kapı aralığı, oda, meclis, kamara, yatak odası. harem. Akad. dakkannum. SNAX

dükkân~ Ar. dukkān/dukān دكّان/دكان #dkn  platform, seki, tezgâh, özellikle çarşı içinde satış yeri ~ Aram. dūkanā דוכנא platform, seki, kerevet ~ Akad. dakkannu seki, üzerine bir şey konulan yükselti ~ Sümer. dagana  bir tür tezgâh veya platform. NETS

daggan  wr. da-gan₂ "(sleeping) chamber?"
daggan wr. daggan; da-gan₂ "doorway or door part" Akad. dakkannu .TPSD

dag-gan Wohnung, Zimmer, Türöffnung

dakkannu dag-ga-na |  dag-ga-na-bi "ist ... of the chamber") [ oder dag + {ani}] da-ga-na | Volk, InŠuk.,  da-ga-n(a) |  dakkannu) da-ga-na | |syll. SUZE

daggan(KI.ĜIŠGAL) # dag-gan. SUZE

dag-gan / daggan: Wohnung, Zimmer, Türöffnung . Akad. dakkannu

dag-ga-na: ist ... of the chamber, Ruheplatz. SUZE

dakkan, daggan: harem, living quarters, chamber (dag, 'dwelling', + gan, 'to bear').  ANSD, SULE

dükkân    Ar. dukk¥n 

a. 1. Esnafın perakende satış yaptığı, küçük zanaat sahiplerinin çalıştıkları yer. 2. mec. Görevli olarak çalışılan yer, iş yeri.  3. argo Kumarhane.   Türkçe Sözlük 

takkannu (tukkannu) ; chamber, niche, bench, Süm. Lw. Wr. Syll. (tukkan-nu), and DAGGAN (KI.GIŞGAL).  Asyy. Dict.