Etimoloji A harfi ile ... V

Antakya Antiokhos adından Antiokheia (Antiokhos ili). Antakya ili İ.Ö. 307 dolaylarında, İskender’in ölümünden sonra bu yöreye egemen olan bir komutanın buyruğu üzerine, şimdiki yerinden birkaç km. uzakta kurulmuştur. İZEY

Antakya Antaqiyya, Antioxeía  [ Yun "Antiokhos yeri" ], Hatay (idari bölge). Büyük İskender'in ardıllarından I. Selevkos Nikator'un babası onuruna MÖ 300'de adlandırılmıştır. Kentin Türkçe adı Arapçadan uyarlanmıştur; Yunancadan direkt alıntıda *Endügü veya *Endek beklenirdi.* Hatay adı, Geç Hitit döneminde bu bölge için kullanılan Hattena adından esinlenerek Atatürk tarafından üretilmiştir. NETS

ANTALYA Anadolu dillerinden, Bergama kralı II. Attalos (İ.Ö.2.yy) adından. İli kuranın adına oranla Attleia /Attalos ili), sonra halk ağzında Antalya biçimine girdi. İZEY

Antalya  Adalya/Atalya,  , Attaleía [ Yun "Attalos (öz.) yeri" ]. Bergama kralı II. Attalos (MÖ 160-138) tarafından kent statüsü verilmiş ve adlandırılmıştır. NETS

ara < a-ra (Süm.);

ara, geçit, Akad. alaktum.

ara : iç. için. orta. arasında. DLDS

a-ra, a-ra₂, a-ri-a "Gang, Weg, Betragen". SUZE

ara: ara, arasında. DVLT

a-ra₂ : yol, giriş, geçit, kervan. Akad. alaktum. SNAX

alaktu road, way, course, passage. A.RA.

alaktu gait, behavior, customary ways, activities, experiences, road, way, course, passage, advance, movement, traffic, caravan, from Akkad. alkatu. TASD

ara; ETü. ara iki şeyin ortasında, ETü. ara iki şeyin ortasında. NETS

ara : orta, meyan, hengyam, esna, mabeyn. — Mitte, Zwischenraum, Zeitraum, zwischen. | araliğ : aralı, aralanmış, vasita, fasla, meyane, musafe, dar yol; ara mânâsında dahi mustâmel dir. — Zwischenzeit, Vermittelung, Entfernung; enger Weg. ÇAOS

ara. gang. Adam Falkenstein. Geçit, giriş, yol. A:ra iki şeyin arası, geçit. ara=orta (Orh.), art=geçit (es. T.) /Gerey

ara wr. a-ra₂ "times (with numbers); ways; way; omen; step (math.)". TPSD

ara tr. Orta, orta yer, iki nesnenin ortasındaki boş yeri . İZEY

ara ‘açıklık, aralık, boşluk, mesafe’.

                ara ‘sınır’ (Bşk., TatK.)

                çekara (Özb.)

                şekara (Kzk.)

                çegrü (Uyg.)

                araçü;k (Trkm.)

    ara (Trkm.)

    aran (Yak.)

    haara (Hlç.). TUGÜ

alaktu  [A.RÁ:]  (pl. alkakātu): 1) the gait of a man, an animal ; 2) the route , the journey of gods, people ; alaktu parāsu : to break / interrupt someone's course ; 3) the course of stars, water, illness, fire, wind (?) ... , the path of the wind ? ; 4)  : way of life , lifestyle , behaviour / behavior ; alaktu še ' u(m) : to look after someone ; 5) trip, journey ;  business trip, caravan ; 2)  behavior

AKDI

ara    

a. 1. İki şeyi birbirinden ayıran uzaklık, açıklık, aralık, boşluk, mesafe. 2. İki olguyu, iki olayı birbirinden ayıran zaman, fasıla. 3. Kişilerin veya toplulukların birbirine karşı olan durumu veya ilgisi 4. İç  5. sin. ve tiy. Bir oyunda, bir filmde izleme sırasında dinlenmek üzere verilen kısa süre, antrakt. 6.  Toplu jimnastik dizilmelerinde, sıradakilerin birbirlerinden yanlamasına olan uzaklıkları. 7. Spor karşılaşmalarında oyuncuların dinlenmek ve taktik almak için kullandıkları süre. Türkçe Sözlük 

 ĝištir ḫa-šu-ur₂ ba-da-an sag₃ ara₂   kalam-ma  ba-e-suḫ₃. ETCSL C.2.4.1.1-10

du-ri₂-še₃ me-teš₂ am₃-i-i-ne a-ra₂ ni₂-ĝal₂-la-ni-im. ETCSL C.2.2.4-322

a-ra₂ ak-a-zu niĝ₂ gal-gal-am₃ diĝir nu-me-da-sa₂. ETCSL C.2.5.6.4-7

Arap < Ar. arab < Akad.  Arabu, Aribu, Arubu (Koçak, 1977, s.26). ŞİMŞEK

Arab, Arap Akad. aribu (göçebe, konar-göçer, yörük) den arebu/ arab. İZEY

arka 

a-ba/ a-ga/ aga : arkatum. Arka,geri, arka taraf. SNAX

a-ga "Rückseite". Akad.  arkatu.

a-ga, aga(₃) "Hinterseite/kopf". SUZE

arka taraf, arka yüz, geri, sırt warkatum, arkatum, eğer, a-ga. SNAX

arkasına: aga…ak-še₃. SNAX

arkasında: aga…ak-a. SNAX

a-ga...gur: to turn back ('back' + 'to return').  ANSD

arka    ارقا  arka, sırt.  . DVLT

a-ga, a-ba back, rear (of a building), hind quarters;  after; cf. a-ga-ni-šè after him. a-ga: back, backside; after; back room . ESUG

arka, arki, arku : warka: arkadan, sonra, onu takiben. Akadca-Türkçe Sözlük. M.Tosun. K. Yalvaç

warki: arkadan. SNAX

arkatu rear side, rear area, back-side.  TASD

ard (art) : sırt, zahr, puşt, arka, taht. — Rücken, Stütze, das Unten. | ardlaşmak : ard, arda, ata binmek, yol gitmek. — Sich auf den Rücken eines Thieres oder Pferdes setzen, reiten. ÇAOS

art / arka Tr. arka, sırt, dağ geçidi, sarp yer, yokuş, dik bayır. Eski Türk sözlüklerinde bulunmasına karşılık arka sözcüğü başka dillerde de benzerlik gösteriyor. As. arkatu arka, sırt, Lat. terga arka, sırt, Gr. rakhis. İZEY

arka : arka, sırt ET., arka (DLT).

                Trkm. art, dağ geçidi

    Az. ard

                Hal. hārt, hāga ‘arka’

                Kürt. arxası ‘arkası’. TUGÜ

a-ga, aga : arka. Akad. arkatum. SNAX

aga wr. a-ga; a-ba "rear; a building or a part of a building" Akad.  arkatu. TPSD

arka tr. Sırt, gövdenin arkası. Asur. arkatu (arka, sırt), Lat. terga (arka, sırt), Gr. rakhis (arka, sırt), Alm. rückken (arka, sırt). İZEY

aga [REAR] (62x: Old Akkadian, Lagash II, Ur III, Old Babylonian) wr. a-ga; a-ba "rear; a building or a part of a building" Akad. arkatu . SSED

arka : ET. bir şeyin art tarafı, geri.NETS

ằra back, behind: Tung. *arka-; Mong. *aru; Turk. *ărka; Jpn. *àtuà.

PTung. *arka-n back (спина): Evk. arkan; Evn. arqn; Neg. ajkan;

Ork. atta(n); Orch. akka(n); Ud. aka(n); Sol. arka.

◊ ТМС 1, 51.

PMong. *aru back, behind, North (спина, задняя сторона, север):

MMong. aru (HY 11, SH 9), aradan ‘behind’, ārudur ‘to the back’ (MA

104, 106); WMong. aru (L 54), aru-ki; Kh. ar; Bur. ara; Kalm. arə, ārə, arkə;

Ord. aru ‘back, east’; Dag. ar (Тод. Даг. 121), arkən (MGCD); S.-Yugh. ār.

◊ KW 12, 14, 21, MGCD 114.

PTurk. *ărka back (спина, задняя сторона): OTurk. arqa (Orkh.,

OUygh.); Karakh. arqa (MK, KB); Tur. arka; Gag. arqa; Az. arxa; Turkm.

arqa; Sal. arχa, arGa (ССЯ 292, 293); Khal. arqа (arxa < Az.); MTurk. arqa

(Sangl.); Uzb. ɔrqa; Uygh. a(r)qa; Krm. arqa, arxa; Tat. arqa; Bashk. arqa;

Kirgh. arqa; Kaz. arqa; KBalk. arqa; KKalp. arqa; Kum. arqa 1; Nogh. arqa;

SUygh. arqa, harqa; Khak. arɣa; Shr. arɣa; Oyr. arqa; Tv. a’rɣa ‘mountain

forest’; Chuv. orɣa-lъx ‘saddle strips’; Yak. arɣā, arɣa-s; Dolg. arga-lā- ‘to

turn one’s back towards smb.’.

◊ EDT 200-201, 215, VEWT 26-27, ЭСТЯ 1, 174-175, 179-180, Лексика 267-268, Федо-

тов 2, 288, Stachowski 36.

PJpn. *àtuà behind, trace (задняя сторона, след): OJpn. atwo; MJpn.

ato; Tok. ato; Kyo. ato; Kag. ato. ‖ EAS 139, KW 12, Poppe 78, Колесникова 1972a, 84-87, Дыбо 305,

Лексика 268, TMN 2, 29-30, Doerfer MT 46. PT *arka and PTM *arka go

back to a dative-locative formation *ara-k῾a. EDAL

arca = Dos, Derrière. Cf. assyrien arkatu = suite,  arrière; hébreu = id.; grec = dos. Bedros Keresteciyan

arkatu   EGIR :  , A.GA :  

backside ; du. warkatā : buttocks ; rear side, part ; estate, legacy ; arrears, debt ; warkata parāsu to examine the facts

Variants : arkatu, urkatu. AKDI

arka    

1. Bir şeyin temel tutulan yüzünün tam ters yanı, ön karşıtı. 2. Bir şeyin sırt durumunda olan yüzeyi. 3. Geri kalan bölüm. Yazının arkası. 4. Art, peş. 5. Otururken sırtın dayandığı yer. 6. İnsanın vücudu, bedeni. 7. sf. Arkada olan, arkada bulunan. 8. mec. Kayıran, destekleyen. 9. mec. Geçmiş, geride kalmış zaman. Türkçe Sözlük 

aga   (Süm.)   Arka  : Rückseite, hinter(Arno. Poebel .Grundzuege der Sümerischen Gramatik ,29),(Friedrich  Delitsch. 1.,110)

gud-gin₇ a-ga gur-ra nu-e-zu. ETCSL c.6.1.05-13

a-ga balaĝ-a bi gud gu₃bi gud gu₃ nun di.ETCSL c.2.1.7-773

a-ga e₂-gal-la₂-ka inim si sa₂ IM-bi en-na.ETCSL c.4.07.7-69

arz, yer, e.ri.du: (Süm.); dünya

e.ri.du: çok uzaktaki ev. eridu

Alm. erde, Eski Alm.; Erda, İzlanda; Jördh, Danca; Jord., Orta ing.  erthe, Got dili. airtha, Aram. ereds, veya aratha, Kürt. erd veya ertz, İbr. eretz, İng. earth. Sitchin.

Arz : ~ Ar. arḍ أرض [#arḍ] yer, yeryüzü, ülke, toprak.  Karş. İbr. ereṣ . Yeni İbranice eretz: ülke. NETS

yer  735 [ETü] yér yeryüzü, dünya
 1070 [ETü] yér 1. dünya, 2. (Oğuzlarda) oturulan yer, diyar, yurt
 <1400 br="" ik="" nbsp="" rl="" sabit="" y="" yerle="">  <1400 br="" edinmek="" mek="" nbsp="" yer="" yerle="" yerlen-="">  1942 [YTü] yerel mevzii, lokal
 1979 [YTü] yerleşke kampüs << ATü

● İlk anlamı "yeryüzü, toprak" (gök karşıtı) iken, BTü "yurt, barınılan yer", TTü "mevzi, locus" anlamları belirir. NETS

arz . eşgar.erşetim. SNAX

arazi  < Akad. erşetu, arşatu yeryüzü, arz, ülke. Şimşek

eri-du₈ syll. für # eridu.g^kieri-du₁₀.g syll. für # eridu.g^ki. SUZE

arz arz

(ard) yer, yeryüzü, toprak <# erz (erd) erşetum yeryüzü, yeraltı, ölüler diyarı > Ugar. arss İbr. eretz, Sür. ar’a, Fa. arsz  Şimşek. 2004

arz Ar. yeryüzü, toprak.  İZEY

yer  bir şeyin, bir kimsenin kapladığı boşluk, mahal, mekan,  ayakla basılan taban,   yaşanılan, oturulan şehir, kasaba,

mahalle, ülke,bölge, bir şeye bir işe ayrılmış bölüm,alan, üzerine yapı kurmaya veya ekime elverişli toprak parçası, toprak. Tkm. Yer, TatK. Yir, cir, Nog. Yer, Kzk. Jer, Krg. Cer, Alt., Tel. yer, çer, Hal. yer, Tuv.  Çer, Yak. Sir. Eski çağlardan başlayarak kullanılır. Kökünü bilmiyoruz. Kürtçede yer olarak kullanılır.  EREN

erşetu the earth (in cosmic sense), the nether world, land, territory. TASD

aşun / ajun Eski Uygurca’da : Dünya, kainat

ajun: dünya, alem. DVLT

alem ar. Alem (evren,yeryüzü, bilinen, çevre, topluluk, bütün). Ar alem sözcüğü ile bilgi anlamına gelen ilm sözcüğü eşkökenlidir. Bu nedenle alem kavramında bilinme anlamı da saklıdır. İZEY

arş ~ Ar ˁarş عرش [#ˁrş] 1. taht, 2. göğün dokuzuncu tabakası ~ Aram. ˁarş ערש taht şeklinde yatak, özellikle Baal tapınağında bulunan taht ~ Akad. erşu Mezopotamya'da açık havada yatmak için kullanılan taht şeklinde yatak.  NETS

Proto-Afro-Asiatic: *ʔariĉ̣-

Meaning: earth

Semitic: *ʔar(V)ṣ̂- 'earth'

Western Chadic: *HVriĉ̣- 'earth'

Central Chadic: *HVrV[ŝ]- 'earth'

East Chadic: *ʔiraĉ̣- 'valley'

Low East Cushitic: *ʔar(V)d- 'earth' (

Proto-Semitic: *ʔar(V)ṣ̂-

Afroasiatic etymology: Afroasiatic etymology

Meaning: 'earth'

Akkadian: erṣetu

Ugaritic: ʔarṣ

Phoenician: Phn ʔrṣ, Pun ʔrs

Hebrew: ʔereṣ

Aramaic: (Emp) ʔrq, (Nab, Palm) ʔrʕ, (Bibl) ʔ.raʕ

Syrian Aramaic: (Palest, Syr) ʔarʕ-

Mandaic Aramaic: arq-, ard-

Arabic: ʔarḍ-

Epigraphic South Arabian: ʔrḍ

Jibbali: ʔerḍ

Notes: Moab ʔrṣ. NODI

arz Ha-aretz: Dünya.  Yerkürenin yüzeyini oluşturan kuru toprak. Eski ing. eorde, sonrasında earth, proto Germen dilinde ertho, sonrasında Alm. erde, Fr. terre, Flamancada eerde, Lat. terra, ital. terra, isp. tierre

yir         yer, toprak, arazi, arz, yeryüzü, dünya

TÜRK   ADLARIN ETİMOLOJİK SÖZLÜĞÜ

arz    Ar. arø  a. esk. Yer, yeryüzü. Güncel Türkçe Sözlük

arş ~ Ar. ˁarş عرش  [#ˁrş faˁl ] 1. taht, 2. göğün dokuzuncu tabakası ~ Aram. ˁarş ערש taht şeklinde yatak, özellikle Baal tapınağı. NETS

arş    Ar. ¤arş  a. din b. İslam inanışına göre göğün en yüksek katı. Güncel Türkçe Sözlük 

 abzu eridug^ki-ga ^den-ki-ka₃-še₃. ‘Enki’nin Eridu’daki Abzu’suna’. ETCSL. c.1.3.1-7

Eridug^ki-ta me de₆-a-ĝu₁₀-ne. ‘Eridu’dan kutsal yasaları getirdiğim zaman’.ETCSL.c.1.8.2.3-58

nin₉-zu dumu eridug^ki-ge tud-da. ‘kardeşin, Eridu’da doğan çocuk’. Gudea Silindir A-2-16

Arz, yer, Dünya gibi sözcüklerin kökeni Sümerce e-ri-du’ dur.

askı <azgu  az-gu₂ (Süm.);

azgu : asgu. As-. asmak. asgı, asku, askı. Neck-stock. STDT

azgu wr. az-gu₂ "type of neck-stock". SSED

azgu Sümerian ‘neck-stock (for use with animals) (Grd.331) vs Turkic asgu < as, ‘asmak’ (DLT,I,173), krş, asgu(DŞz, 342), asgı (Dsz, 341), asku (Dsz, 345), askı (DSz, 344) [Tuna90:21] Chuvash us to hang [Krueger61:237]; as (ās) ' to hang, suspend'; üze 'to execute by hanging' [Clauson72:238]; Turkish as, to hang; ıl- iler, with a front vowel(of a thorn) ‘to catch(a garment, etc.)’ [Clauson72:124]. HMHU

azgu: nackenstock (Friedrich Delitzsch). Boyunduruk. Halseizen. asğı (O.Tuna) boyunduruk, askı. Gerey

az-gu₂ : yular, dizgin. SNAX

azgu wr. az-gu₂ "type of neck-stock". TPSD

askı tr. Asmak, as kökünden. Bir nesnenin asılmasına yarayan araç. İZEY

askı ‘Üzerine herhangi bir şey asmaya yarayan nesne TUGÜ

askı < Tü as- +gU → as-  1732 [TTü] asılan şey, özellikle ziynet ve hediye, küpe
▽ 1876 [TTü] pantolon askısı, belirsiz bir süreye ertelenmiş şey, muallak.  NETS

astiğ : askı, kadınların saçlarına takdıkları ziynet, ovuk, kulak küpesi. — Herabhängender Zierrath, Schmuck, Ohrgehänge. ÇAOS

askı    

a. 1. Üzerine herhangi bir şey asmaya yarar nesne. 2. Pantolon veya giysilerin düşmesini önlemek için omuzdan aşırılan bağ. 3. Artırma, eksiltme vb. resmî iş ilanlarının ilgili daire duvarında belli bir zaman süresince asılı durması. 4. Hastanelerde kırık kol veya bacakların asılarak tutturulduğu araç. 5. Çay, kahve taşımaya yarar kahveci tepsisi, fener. 6. Saklanmak için tavana asılmış dizi veya hevenk: Üzüm askısı. Ayva askısı. 7. Yeni yapılan yapıların çatısına, ev sahibi tarafından usta için veya düğün arabalarına düğün sahibi tarafından arabacı için armağan olarak asılan kumaş. 8. Gelinin odasına asılan süs. 9. Kadınların kullandığı altın dizisi veya zincirli mücevherat. 10. Düğünlerde geline yakınları tarafından takılan hediye. 11. İpek böceğinin kozasını sarması için yanına konulan çalı çırpı. 12. Saz şairleri arasında yapılan deyiş yarışında üstün gelene verilmek için duvara asılan kumaş, tabanca vb. ödül. Türkçe Sözlük 

askı ‘üzerine herhangi bir şey asmaya yarayan nesne” < as-kı. An.ağl: ‘tohumluk elde etmek üzere örtülerek asılmış mısır hevengi’. Kürt. Askı

asgı (hlk.) 1. Kadınların zincirle boyunlarına astıkları altınlar, 2. İple bağlanıp duvara, tavana asılan sebze ve meyveler < as-gı. TUGÜ

 ka₅-a-a nu-un-dab₅! ^ĝišaz-gu₂-bi al-ak-e. ‘O henüz yakalayamadığı tilki için boyunduruk yapıyor’. ETCSL c.6.1.02-118