Etimoloji T harfi ile... III

tell ~ Ar. tall تلّ #tl höyük, yığma toprakla yapılmış tepe ~ Aram. tell ~ Akad. tillu 

Güneydoğuda yer adlarında yaygın olarak kullanılan sözcük, arkeoloji terimi olark da kabul görmüştür. * Akadca sözcük MÖ 3. binyıldan itibaren kaydedilmiştir. NETS

tillu . hill. Hebrew : tell «hill». AKDI

höyük   Fr. tell, tumulus . (Mimarlık) Üzerine tepe biçimi toprak, yığılmış, eski uygarlıklardan kalma mezar. Türkçe Sözlük

höyük, -ğü    1. Tarih boyunca türlü nedenlerle yıkılan yerleşme bölgelerinde, yıkıntıların üst üste birikmesiyle oluşan ve çoğu kez içinde yapı kalıntılarının gömülü bulunduğu yayvan tepe. 2. Toprak yığını, küçük tepe.  Türkçe Sözlük

temen / temel   (Süm.)

temel, kaide. Akad. temennum.

temen "foundation" Akad. temennu. SSED

temen [TE]: perimeter; foundations; foundation-charter; foundation platform; a figure on the ground made of ropes stretched between pegs; excavation (often written te-me-en) [TE archaic frequency: 199]. SULE, ANSD

temen wr. temen "foundation" Akad. temennu. TPSD

temen : temel. Akad. temennum. SNAX

temen "Fundament". Akad.  temennu. SUZE

temen  "Fundament"  temennu s. e₂-temen-ni₂-guru₃()

TEMEN  (Zeichen ("the Holy  Foundation Peg")  temen-ku₃--si.g  sig₉  ("to  drive in the sparkling foundation pegs": SUZE

təmən : aşağ. asraka. alt. dib. ətək. (> damən fars). DLDS

temel : bağam : tekye ağacı, direk, destek, metanet — Stutze, Säule, Kraft, Grund. ÇAOS

temmēnu  (timmēnu , te/i(m)mennu ;  [City → Buildings] foundation , foundation document: [TEMEN] : base , foundation of wall . AKDI

tüp   توب
asıl, kök, dip, temel, herhangi bir şeyin aslı, kökü, insanın aslı. DVLT

temmennu ; (temennu, temmenu); foundation document, inscription, foundation, foundation platform, from on Süm. Loanword wr. TEMEN (TE). TASD

temel ; Yunanca themélio θεμέλιο temel taşı, kaide << Eyun. themélios (líthos) θεμέλιοσ (λίθοσ)  < Eski Yunanca títhēmi, the- τίθημι, θε- koymak . NETS

temel: İbr. tebel ‘Dünya’nın sulak kısımlarından ayrı, üstünde yaşanabilir kara kısımları’. Sitchin

temel    Rum.   a. 1. Bir yapının toprak altında kalan ve yapıya dayanak olan duvar, taban vb. bölümlerinin tümü:   2. Bu bölümleri yapmak için kazılan çukur.  En önemli, belli başlı, ana, taban, esas, asıl, baz: BTSÖ

 Temel sözcüğünün kökeni Sümerce’dir. Akadca’ya geçmiş ve oradan yayılmış olmalıdır. BTSÖ’de düzeltilmelidir. Sadece o mu? BTSÖ'de düzeltilmesi gereken çok şey var...

temel ‘bir yapının toprak altında kalan dip duvarları’ <  ‘temel’.- Anadolu’nun bir bölümünde temele him adı verilir. Eski türkçede ‘temel’ olarak ul biçimi kullanılır. Eren

temel:  (Themalion), koyma, yerleştirme

temel    Rum.  1. Bir yapının toprak altında kalan ve yapıya dayanak olan duvar, taban vb. bölümlerinin tümü. 2. Bu bölümleri yapmak için kazılan çukur. 3. sf. mec. En önemli, belli başlı, ana, taban, esas, asıl, baz. 4. mec. Bir şeyin gelişimi için gereken ilk ögeler. Türkçe Sözlük

temel temel taşı, kaide < Yun. themélio > Eyun. themélios lithos temel, temel taşı, kaide, Nişanyan’a göre tithemi koymak fiilinden < ? Akad. temmenu(m), timmēnu, te/i(m)mennu temel, tesis, esas < Süm. TEMEN temel, tesis kurma. ŞİMŞEK

temen e₂ gibil d[x].’X tanrının  yeni evinin temeli’. P124615-2

u₄ temen zi₃-da pisan he₂-gal₂. P145615-4

nig₂-dab₅ temen e₂ ^dšara₂. P112907-3

temen mu pa3-da nam-lugal-mu. ‘benim adımı ve krallığımı gösteren temel belgeler’ . P448437-36

u4 temen-mu ma-si-ge4-na. ‘benim için temeli yerleştirdiğin/ attığın zaman’. Cyl A. 11-18

temmuz dumu-zi (Süm.);

dumu-zi : ^ddumu-zi. 12. ay. mart. SNAX

iti ^ddumu-zi: calendar month 12 at Umma during Ur III. 

itiezen-^ddumu-zi: calendar month 6 at Lagaš during Ur III.  ANSD

^ddu₅-mu-zi  ES =  ^ddumu-zi  "Dumuzi"   ^ddumu-zi  (Monatsname) (Monatsname:

Monat XII in Umma, Ur III-Zeit)  s. ezend dumu-zi  . SUZE

temmuz; Ar. tammūz تمّوز Rumi takvimin beşinci ayı ~ Aram./İbr. tammūz תמוז Arami ve İbrani takviminin dördüncü ayı ~ Akad. tammūz bir Babil ve Asur tanrısının adı .  Sümer Dumu-zi bir tanrı adı. NETS

^ddumu-zi (Monatsname). SUZE

temmuz    Ar. temm°z  a. Yılın yedinci ayı, orak ayı. BTSÖ

tammuz : Babylonian and Assyrian god (identified with Adon), probably from Babylonian du'uzu, contraction of Dumu-zi "the son who rises," also interpeted as "the faithful son.". ONED

thammuz  : 1530s, from Heb. tammuz, tenth month of the Jewish civil year, fourth of the sacred, covering parts of June and July; also the name of a Syrian deity equivalent to PhoenicianAdon, whose festival began with the new moon of this month (cf. Tammuz). ONED

 Tammuz;  Sümerce Dumuzi’nin Akadcalaştırılmış hali (“yasal” ya da “sadık evlat”); arkaik ve kısmen efsanevi bir egemeni ifade eder; Uruk’un (Erek) çoban-kralı. İnanna/İştar’ın ilk aşığıdır. Yılın bir ayı bu adı taşır (dördüncü ay: Haziran-Temmuz). Bottero.

duʾūzu;  variants : ta'ūzu) [Time → Month] Tammuz, fourth month (approximately June-July) ; Cf. dûzu  .  AKDI 

temmuz 7. Ayın adı < Ar. temmūz< Sür. temmūz < Aram. temmūz < Akad. ..du’ūzu, dûzu, tamuzu, ‘Tammuz’ 4. Babil ayının adı < Süm. DUMUZİ, DAMUZİ bitki tanrısı > İbr. tammuz. Bu kelime Sümer tanrı adı Dumuzi’den gelmektedir. ŞİMŞEK

temmuz    Ar. temm°z . Yılın yedinci ayı, orak ayı. Türkçe Sözlük

{d}dumu-zi e₂-e-am₃ ki-am₃ u₄-zalag-ga.  O Dumuzi, it is in(?) the house, a place bright as a day it is. P283740-16 

iti {d}dumu-zi-sze₃ . until the month  “Dumuzi” (12th month). P109319-8

su-ba du₅-mu-zi-de_3.  ‘Çoban Dumuzi’. P429785-23.

tep[-mek], tep: Süm; dub₂/tub₂: tekmelem,tekme,çifte atm. dub₂:devirm,yenmek,yok etm,parçalam. SNAX

dub₂ 1. "zittern, beben"; 2. "schlagen" (=

erbeben lassen).  ("to (make) tremble, to hurl"), zerbrechen. SUZE

tep[mek [ETü] tep- dövmek, vurmak, özellikle ayaklavurmak.  [ETü] tepindövünmek.  [ETü] tepik tepiş, tekme << ATü. *tēp-● Normal ses evriminde TTü. dep- olması gerekirken, belki /p/ sesinin etkisiyle ötümsüz önses tercih edilmiştir. Türevlerde dep- daha yaygındır. [ETü] tüpüle- tepesine vurmak.  [KTü] depele- dövmek. NETS

tepe. dul₆. tillum. SNAX

tepe   1. Bir şeyin en üstteki bölümü. 2. Bir yerin, bir nesnenin vb.nin üstü, hizası. 3. tkz. Birinin yanı başı, baş ucu: Tepemde durup canımı sıktı. 4. anat. Başın üst, kafatasının iki kulak arasında kalan bölümü. 5. coğ. Yüksekliği genellikle birkaç yüz metreyi geçmeyen, çok kez tek başına, yamaçları yatık yer biçimi6. mat. Çokgende veya çok yüzlüde köşelerden her biri. 7. mat. İkizkenar bir üçgende eşit kenarların kesişme noktası. 8. mat. Bakışım ekseni bulunan bir eğrinin veya yüzeyin bu eksenle kesişme noktalarından her biri. Türkçe Sözlük

tepe  [ETü] töpü yükselti, tepe  << ATü.  NETS

tel, tepe : edirğan, püşte — Faden, Hügel.

edir (adr) : tepe, toprak yığındısı. — Hügel. ÇAOS

tepe 1. ‘yüksekliği birkaç yüz metreyi geçmeyen, çok kez tek başına, yamaçları yatık yer biçimi’, 2. ‘bir şeyin en üstteki bölümü’ –Az. tƏpƏ, Tkm. depe, TatK. tübe ‘dam, çatı’, KKlp. töbe, Kzk. töbe, Krg. döbö, töbö, Özb. tepa, Alt., tel,  töbö ‘doruk, tepe, yığın, Yak. tebe, töbö, Çuv. tüpe. Eski Türkçeden başlayarak kullanılır (töpü). Orta Türkçede töpö ‘tepe’ olarak geçer. Eski Kığçakçada tepe, töpe biçimleri göze çarpar. Kökenini bilmiyoruz. Türkçeden belli başlı komşu dillere de geçmiştir.  Rumcaya da geçmiştir. EREN

tepe ‘bir şeyin en üstteki bölümü’ =ET. töbü- töpü- töpö, Uyg. töpü, töpi – OT. töpü ‘tepe, insanın üst baş tarafı’ (DLT). Eski Kıpç. tepe, töpe

 Çağ. tebe. Tü> belli başlı dillere geçmiştir.

                töbe (Doğu Tü.)

                tōpā (Uyg.)

                töppe (Krç-Blk.)

                töppö (Uyg. ‘zirve’)

                töbö (Krg.,Alt.,Tel.,Yak.)

                täpä (Az.)

                tepā (Özb.)

                teppe (Ker.)

                tebe (Bar., Yak.)

                tübe (TatK.)

                tüba (Baş., TatK.)

                depe (Trkm.)

                döbe (Doğu Tü., Yak.)

                döbö (Kırg.)

                döwe (Yak.)

                tübe (TatK., Bşk.)

                tüpe (Çuv.).   TUGÜ

tercüman Ar. tercümān çevirmen < Aram. tūrgēmānā <

Akad. ragāmu(m) bağırmak, çağırmak, haykırmak, dava açmak, iddia etmek, hak talep etmek.  Akad. targumannu(m), turgumammum, targamannum > Ugar. rgm sözcük > Ugar. targimiānu tercüman, çevirmen, İbr. targem tercüme etmek, çevirmek, Sür. thargem, Kel. targem, targum çeviri, Yun. drogoûmanos, drogmandous, Lat. dragumanus, İtal. dragomanno, turcimanno, İsp. dragoman, drogman, truchiman, trujaman, tercüman, çevirmen, Fr. drogman, turcheman, Port. trugimao. Batı dillerindeki bu kelimeler yerini giderek Latince kaynaklı diğer kelimelere bırakmaktadır. Corriente 2003, sh.460’ta kelimenin Hititçe kökenli olduğunu belirtir ki, bu doğru değildir. ŞİMŞEK

tercüman~ Ar. tarcumān ترجمان #trcm çevirmen ~ Aram. targmānā תרגמנא ~ Akad. targumannu         < Akad.  ragāmu çağırmak, söz söylemek, dava etmek → recm

● Hititçe tarkummiya biçimi Akadcadan alınmıştır. İbr. targum, Erm. targman թարգման . Aramcadan alınmıştır. NETS

targumannum. tercüme etmek. SNAX

tercüman    Ar. tercem¥n  a. Çevirmen. Türkçe Sözlük

tercuman  : sözci , söz ehli,  tılmac. — Übersetzer, Dolmetsch. ÇAOS

targumānu a translator ; AKDI

targumu . to translate , to interpret , to rede , to give an interpretation / rendition of , to construe , to comment / to gloss ; Cf. targumānu. AKDI

tercüme ‘(dilden dile) çevirme’ < Ar. tarcama. Akadca targumannu’dan alınmıştır.  EREN

tesis ~ Ar. taˀsīs تأسيس #ass temellendirme, kurma < Ar.  uss اوسّ temel → üs . NETS

tesis < Ar. üss temel, baz, < # ess temel olma < Akad. uššu(m) temeller, Akad. išdu(m), issu, ištu temel, esas, < Süm. Uš temel, esas, tesis. ŞİMŞEK

teskere: taşkarin. taskarinnum. Kutu, sandık, kasa. SNAX

taskarinnu. Boxwood. AKDI

teskere    Far. deskere . (te'skere) esk. 1. Sedye. 2. Yapılarda malzeme taşımak için kullanılan, dört kollu ve iki kişinin taşıdığı tahta araç.

teskere    Tahtadan yapılmış küçük sepet. Kerpiç keserken kullanılan tahtadan yapılan dört kollu taşıma aracı. Türkçe Sözlük

teşrin. taşritum. Ekim.7.ay. SNAX

teşrin    Ar. teşr³n . (teşri:ni) esk. Yılın onuncu ve on birinci aylarına verilen ortak ad.

teşrin ~ Ar. tişrīn تشرين Rumi takvimin sekizinci ve dokuzuncu ayları, Ekim ve Kasım ~ Aram. tişrīn תשרין Arami ve İbrani takviminin yedinci ayı = İbr. tişrī תשרי. NETS

tašrītu   Tishri, seventh month of the year (approximately September-October). Cf. šurrû

Comparison with other Semitic languages : Arabic : tīšrīn  تِشْرِين «October/November». AKDI

teşrin Rumi takvimde on ve onbirinci ayların adı olup, birincisine teşrin-i evvel (eylül), ikincisine teşrin-i sani (kasım) denir < Sür. < Akad. taşritum başlangıç, menşe, resmen işe başlama, açılış töreni, Akadcada eylül-ekim aylarına denk gelen 7. Ayın adı < Akad. şuru, Asur. şarru(m) başlamak, resmen bir işe başlamak, açılış töreni yapmak. Şimşek

tilmiz ~ Ar. tilmīδ تلميذ #tlmδ öğrenci, çırak ~ Aram. talmīdh תלמיד[#lmd  = Akad.   talmīdu < Akad. lamādu öğrenme, talim etme ).  NETS

tilmiz    Ar. tilm³£  a. (tilmi:zi) esk. Öğrenci. Türkçe Sözlük 

tilmiz öğrenci < Ar. tilmi? Öğrenci, çırak < Aram. talmida < Akad. talmÎdu, talmēdum, talmittu çırak < Akad. lamadu öğrenmek. ŞİMŞEK

talmīdu school boy , pupil , student , disciple. See also : mulammidu *, liginnu, aḫu talmīdu *. Arabic : tlmīð  تلميذ «student, pupil». AKDI

Talmud ..?? Talmud. talmidum. Öğrenci, çırak

timsah dimšah (Süm.); dim₃-šah₂

timsāḥ Arapça: تمساح #msḥ Nil nehrinde yaşayan bir sürüngen ~ Kıpti. msāχ

 Karş. Sümer./Akad. timşaχ (ayı, belki “yırtıcı hayvan”). NETS

timsah    Ar. tims¥§  a. 1. hay. b. Sürüngenlerden, sıcak bölgelerin akarsularında yaşayan, kalın derili, uzun kuyruklu, iri bir hayvan (Crocodilus). BTSÖ

dimšah  wr. dim₃-šah₂ "hippopotamus" (http://psd.museum.upenn.edu/epsd/nepsd-frame.html).

damšah [ANIMAL] wr. dam-šah "crocodile?, hippopotamus?" Akad. dabû

dam-šah  crocodile?, hippopotamus? Akad. dabû "bear". 

Note:  Sümerian dam-šah is a rebus representation of Akkadian dabû. TPSD

dim₃-şah₂ : su aygırı . SNAX

dimšah [BEAR?] wr. dim₃-šah "bear?" Akad. margû

dim₃-šah  bear? Akad. margû "bear".  See ETCSL: dim₃-šah₂=bear?.

Note:  See Sümerian  az [BEAR] wr. az;  ĝeš az "bear; ~ figurine" Akad. asu

dimšah [HIPPOPOTAMUS] wr. dim₃-šah₂ "hippopotamus"

dim₃-šah₂ hippopotamus dim₃-šah₂ . SSED

ì-šah: pig lard ('fat' + 'pig').

dìm-šáh: bear (the animal) ('sickness demon' ? + 'domestic pig').   ANSD

dimšah [HIPPOPOTAMUS] (N) Base forms:dim₃-šaḫ₂.  Written forms:dim₃-šaḫ₂. Normalized forms:dimšah (dim₃-šaḫ₂). hippopotamus.  See ePSD dimšah[hippopotamus]. DCCL

dabû  (fem. dabītu) [Animals] bear Variants : dabbu. Comparison with other Semitic languages : Proto-Semitic : *dubb. Arabic : dubb  دُبّ .Syriac : debbā  ܕܸܒܵܐ.  Hebrew : dōb  דֹּב Ugaritic : db   Ge'ez : dǝbb. AKDI

 Etymonu Sümerce : dim-şah  / dimšah /  dim₃-şah₂ : timsah'tır.

Bazı kaynaklar tereddütlü bir şekilde 'ayı' olarak gösterseler de, asıl anlamı timsah,  su aygırı, crocodil, hipopotam olmalıdır.

timsah    Ar. tims¥§. 1. hay. b. Sürüngenlerden, sıcak bölgelerin akarsularında yaşayan, kalın derili, uzun kuyruklu, iri bir hayvan (Crocodilus): 2. sf. Bu hayvanın derisinden yapılan. Türkçe Sözlük  

timsah < Ar. timsāh < Akad. namsuhu, nemšahu timsah < EMıs. meseh (msH) > Eyun. (hámpsai) timsah, Fa. temsahh. ŞİMŞEK

tür ETr. tür, soy, köken. Süm. tur/ dumu soy, döl, oğul, çocuk. İZEY

türbe < Ar. turba(t) toprak, mezar < # trb < Akad. tarbu’t)u, turbu’ttu, tur(u)bu, turba, tarbu, tarbutu toprak, toz. ŞİMŞEK

türbe Ar. türbe ölünün gömüldüğü yer, sin, mezar. Türbe sözcüğü Türk diline islam diniyle geçti, biraz anlam değişikliğine uğrayarak, mezar, üstü örtülü, yüksek, görkemli biçiminin adı oldu. Türbe, bir yapı türü olarak, müslümanlara çoktanrıcı inançlardan kalmıştır, islam dininde türbe biçiminde sin yaptırmak inançlara aykırıdır. İZEY

türbe  : tüke : mezar, kabr — Friedhof, Grab. | tüketaş ,kabr taşı, levha. — Grabstein. ÇAOS

türbe ~ Ar. turba ͭ تربة #trb toprak, kabir → türab  . NETS