Strategem, I Ching (Dönüşümler Kitabı ) ve Go Oyunu Üzerine III..

8 No.lu Strategem: Görünüşte Asma Köprüyü Onarmak, Fakat Gizlice Chencang'a Yürümek. Asıl amacı sıradan bir eylemin ardına gizlemek; normal, alışılmış, ortodoksça, teamüle uygun bir eylemin arkasına, normal olmayan, alışılmamış bir eylemi gizlemek. "Düşmanın / rakibin saldırısını etkisiz kılacak olan şey, olağan ile olağandışını birleştrmektir. Genel olarak savaş sırasında olağan olandan bir yan katkı olarak yararlanılır. Fakat zafere, anormal olandan yararlanılarak varılır". Sun Tzu.  "normal" ve "anormal" durumlar, birbirine karşıttır ama aynı zamanda birbirine bağlı durumlardır. "Yakınına saldırmak üzereyken, uzağa; uzağa saldırmak üzereyken, yakınına gidiyormuş gibi hareket et".

2 No.lu Strategem : Boşluk Bulma Strategemi: Düşmanın / rakibin aşikar zaferini, onun korumasız, zayıf yerlerinden birini tehdit ederek yenilgiye dönüştürmek. Aşil'in Topuğu Strategemi. Kuşatmayı sona erdirmek istiyorsanız, en iyisi onun yoğun olarak bulunduğu yerden, yani dolu olandan sakınmalı ve onun yerine düşman / rakip tarafından kendi haline terkedilen yeri, yani boşluğu vurmalısınız. Sun Tzu da : "Savaşta doluluktan uzak durmak ve boşluğa yönelmek gerekebilir. Düşmanın seni beklemediği yerlere hızla yürü" diyor. Bu strategemleri ve birbirine bağlı olarak zincirleme strategemleri Mao Zedong, iç savaş sırasında, Go oyununa da atıflarda bulunarak yoğun olarak kullanmıştır. "Eski Çin Felsefesi ve Tarihinden Seçmeler" adlı kitapta; "Herşey birbirine bağlıdır. Örneğin doluluk ile boşluk arasında, karşıtlıklar arasındaki bağıntı türünden bir bağıntı vardır. Bu bağıntıdan yararlanmak isteyen, düşmanla / rakiple girdiği savaşta durumu temelinden değiştirebilir; kötü bir durumu iyi bir duruma dönüştürebilir ve zafere ulaşabilir" denilmektedir.

36 No.lu Strategem: Geri Çekilme Strategemi: Ağır ve uygunsuz bir durumdan kaçınmak, savaşı kesmek, dümeni hızla döndürme, yön değiştirme, yokolma tehlikesi karşısında sıvışmak, kaçmak strategemi: "Değişimler Kitabı",  36 No.lu strategeme destek vermekte ve 33. yıldız geri çekilme anlamını taşımakta ve çare arayana, düşman güçlerinin karşısında olunsa dahi kaçabilmenin çeşitli şekillerini derinlemesine düşünmeye yöneltmektedir. Wu'nun "Savaş Sanatı" nda şöyle ifade edilmektedir. "Zafer kazanılamazsa hızla geri çekilinmelidir" . Aynı düşünce M.Ö. 2. yüzyıla ait bir eserde (Huainanzi) şöyle ortaya konmuş: "Düşmana kıyasla zayıf olunduğunda kaçılmalıdır". Mao Zedong'da çok eski Çin savaş tecrübelerine dayanarak 1936 da kaleme aldığı "Çin'de Devrimci Savaşın Stratejik Problemleri" adlı makalesinin bir bölümünde, saldırısı hızla boşa çıkarılamayacak kadar üstün bir düşman karşısında gücü muhafaza etmek için geri çekilmenin önemine değinmiştir. Ayrıca Mao'nun  Go Oyununu örnek verdiği makalesi için bakınız: http://www.uzulmez.info/turkiyego/makale.html#mao

12 No.lu Strategem: Koyunu Hafif Elle Alıp Götürmek: Bir avantaj sağlayacak bir şansı değerlendirmek üzere, her zaman ve her yönden hazırlıklı olmak. "Büyük bir duvar bir köşesindeki küçücük bir delikten yıkılabilir ve bir tahtayı bir budak deliğinden çürütmek mümkündür". Go oyununda Dan seviyesindeki oyuncuların, amatör seviyedeki oyuncuların pek anlayamadığı hamlelerle  koca bir grubu yok etmeleri gibi..:))

13 No.lu Strategem: Yılanı Ürkütmek İçin Çalılığa Vurmak:  Ağız yoklamak, uyarı atışı, kışkırtma, provakasyon, gözdağı verme strategemi: "Hiçbir zaman başınızı vahşi hayvanın ağzına sokmayın". Go oyununun on gizli kuralından üçüncüsüne göre "önlem alarak başka bir alanı zorlamalı ve güvenli bir dönüş yolunu açık tutmalıdır". İçine girmeye çalışılan alanın tehlikeli olup olmadığı bilgilendirme strategemlerinin yardımıyla, yani otlara vurup yılanı ürkütmek açılımlı bu strategemle yoklanmalıdır.

15 No.lu Strategem: Dağdaki Kaplanı Düzlüğe Çekmek: Kaplanı en önemli desteğinden mahrum kılarak zayıf düşürmek. Kaplan ve leopar inlerini / bölgesini terkeder ve insanlara yaklaşırlarsa, insanlara av olurlar. İnlerini terketmedikleri sürece güçlü durumlarını koryabilirler. "Düzlüğe inen kaplanı köpekler bile alteder".   "Dönüşümler Kitabı" nda şöyle denir: "Düşmanın/ rakibin üstüne doğruca gitmek tehlikelidir; düşmanın gelmesini sağlamak fayda getirir". Go oyununda da ustalar, çok gerekli olmadıkça, rakibin hemen yanı başına taş koyma derler..

14 No.lu Strategem: Yenileme Strategemi: Sürekli zafer kazanmak mümkün değildir. Yenilgiler de normaldir. Bir başarısızlık halinde açık kafayla düşünmek, sakin bir şekilde durum analizi yapmak, yararlanılabilir haldeki tüm şansları, insiyatifi yeniden ele geçirmek ve yenilgiyi zafere dönüştürmek için kullanmaya çalışmak.

18 No.lı Strategem: Zararsız Hale Getirme, Arşimed Noktası Strategemi: Bu strategemde düşmanı / rakibi önce kendi halinde bırakmak; daha sonra birbirinden kopan gruplara ayrı ayrı saldırılması önerilmekte. Burada temel kural; tahkim edilmiş yere saldırıldığında, önce tahkimatı yarmak, daha sonra iç tahkimatı çatlatabilmek olarak belirtilmekte.

22 No.lu Strategem: Kapıyı Kapatmak ve Hırsızı Yakalamak: Çember içine alma / kuşatma / etrafını çevirme strategemi. Sun Tzu "Savaş Sanatı" adlı kitabında şunu öğütler; "Düşmanı / rakibi 5 kez düşündükten sonra kuşatmaya al". "Ölümü göze alacak kadar gözü kara bir baskın düzenlemek gerekmediğinde", Go oyununun on gizli kuralından 3. sünü izlemek gerekir: Usulcacık bir başka alanı zorla!. "İktidar savaşında, herkes aynı anda kaplan veya aynı anda avcı olabilir".

25 No.lu Strategem: Kirişi Çalmak ve Kolonu Değiştirmek: Çekirdeksizleştirme Strategemi. Savaşa uyarlandığında, "kolon" ve "kirişler", düşmanın temel savaş gücünü simgeler. Kolon ve kirişler çıkarıldığında ev yıkılır. Bu strategem "düşmanın / rakibin birliklerini bölmek" ilkesine karşılık gelir. Böl ve Yönet ilkesi.

19 No.lu Strategem: Kazanın Altından Odunu Çekip Almak: Kökünü kurutmak, köküne kibrit suyu dökmek / kökünü kurutuncaya kadar savaşmak. Bu strategem için de "Üzülmez"in sitesine link verelim: http://uzulmez.info/turkiyego/makale.html#str19

"Strategem bilgileriyle, insan kendi kültür ve yaşam çevresinin olaylarını daha esnek bir açıdan kavrama olanağına kavuşabilir. Çin strategem bilgisinde aslında insanlık durumu yansıtılmaktadır. Batı'da uzun süre "egzotik orkideler bilimi" olarak alaya alınan Sinoloji, artık Çin sınırlarını aşan, evrensel bir kültür bilimi olarak kendini göstermiştir" diyor Harro von Senger. Yaşamımızın strategemlerle çevrili ve örülü olduğu konusunda Çinli bilge Hong Zicheng' in şu uyarısına kulak verelim: "İnsanlara zarar veren bir kalbiniz olmasın!. Fakat insanlar önünde uyanık, dikkatli bir kalp edinmek kaçınılmazdır!". Bir de ilginç bir haber: Çinliler 37. strategem üzerinde çalışıyorlarmış..:)).http://www.radikal.com.tr/ek_haber.php?ek=ktp&haberno=3623

Strategem, I Ching (Dönüşümler Kitabı) ve Go Oyunu Üzerine II..

 Bir önceki yazıdan http://aden-wwwaden.blogspot.com/2010/08/strategem-i-ching-donusumler-kitab-ve.html devam..
Bir seminerde; "Strategemlerin, insanın manevra kabiliyetinin, elastikiyetinin ve eğilip bükülebilirliğinin, tüm mümkün yaşam alanlarında, insan eylemlerinin yeni boyutlarını, bilinir ve kullanılabilir kılması oranında, önemli ölçüde yükseltilmesine katkılar sağlayabileceği"  tesbit edilerek "Çinlilere özgü kavranılışına uygun olarak hile, bilgelikten çıkar ki, bu nedenle, hileye özgü olan "olağandışının yaratımı", bilinçli entellektüel bir süreçtir" denilmiştir.

"Dönüşümler Kitabı" ya da "Değişimlerin Klasiği" (I Ching, Yi Chin, Yi Jing); yer-gök birliği, göğün gözlemi ile ilgili matematiksel ve çok derin anlamları olan eşkenar iki üçgenin iç içe geçmesi sonucu oluşan altı köşeli yıldızların 64 tanesinin 'evrensel bir sistem' olarak dizimleri ve Yin-Yang kozmolojik ilişkisi bağlamında evreni anlama çabasında kullanılmıştır. Bu yıldızların her bir parçası değişik ada, kök anlama ve ayrıca sembolik anlama sahiptirler. Çin'in en eski ve büyük dokuz masal imparatorlarından birincisi olan Fu Xi / Tai Ho (Büyük Parlayan Zeka M.Ö. 2900) bu parçaları bir cins kaplumbağa kabuğunda keşfetmiş. Chou Hanedanının (M.Ö.1111-255) kurucusu Wu-wang'ın bilge babası Wen-wang ise altı köşeli yıldızları bilgeliğinde kullanmış.  Sinbad.nu.  Savaş Hileleri; 36 Strategem kitaplarında belirtildiği üzere; daha M.Ö. 10. ve 8. yüzyıllarda ortaya çıkmış bir bilgelik kitabı olan 'Seyahatler Kitabı' nda 36 strategemin işlendiği görülür. Bu en eski yoruma göre, Yin ve Yang arasındaki ilişki kozmolojik bir ikiliktir. Yin, aynı zamanda 'hile/bilme' karşılığı olarak da kullanılır. Bununla birlikte Yin alanı, Çin düşüncesinde hiç de Yang karşıtı dünya olarak değil, tersine Yang alanını tamamlayan, onunla kutupsal olarak bağlı etki alanı olarak görülür. Yin olmaksızın Yang ortaya çıkamaz. Bu Yin-Yang düşüncesinden hareketle, hile, sanki kozmolojik bir meşruluk kazanır. Hile, zorunlu olarak, hile olmayanla birlikte varolur. Tıpkı doğru ile yalanın soznsuzca birlikte varolmasında olduğu gibi...Yin-Yang birlikteliğinden hilenin temel bir onaylanışı çıkar ki, bu onun sonuçta bilgelik ve akıllılığın bütünleyici bir yapıtaşı olarak görülmesini getirir. Hile' nin arapça'daki anlamlarından biri de çare' imiş..

Strategemlerde Go Oyununa ilişkin anlatılara değinelim:

11 No.lu Strategem: Şeftali Ağacı Yerine Kuruyan Erik Ağacı : Değerli bir şeyi elde etmek için küçük bir kurban vermek. Bizdeki deyişiyle kaz gelecek yerden tavuk esirgenmez. Wang Jixin (M.Ö. 8. yüzyıl) tarafından derlenmiş olan Go oyununun on gizli kuralından üçüncüsü şöyle ifade edilmiş: "Ver bir taş; eğer onu vermekle bir hamle kazanacaksan'. Oyunda büyük bir oyun alanına hakim olmak istiyorsan, küçük bir oyun alanını feda edeceksin'. Tehlike karşısında çekinmeden taş vermelisin!" . Go oyunu yüzyıllardan beri Çinde oynanır ve buradan Japonya'ya yayılmıştır. Oyun sırasında oyuncular dikkatlerini; meydan savaşında kesin sonucu elde etmeye yoğunlaştırdıkları kadar, tehlike anında savaş meydanının yan kısımlarını zayıf göstermeye ve küçük küçük kısmi yenilgilerle rakibi aldatmaya da yöneltirler. Çin zihniyetine göre, zafere bireysel ve bölgesel çalışmalarla değil, topyekun savaşla ulaşılır. 11 no.lu strategem, kısmi bir yenilgiyi sineye çekme yoluyla genel yenilgiyi önlemeye ve en sonunda kesin zaferi elde etmeye yardımcı olur. Burada sözkonusu olan, iki avantajdan daha ağır basanını seçebilmektir. "Küçükte ödün vermezsen, büyüğü tehlikeye sokarsın " . Könfüçyüs. "Küçük bir şeyi feda etmekten kaçınıp büyük bir şeyi kaybetmeyi göze almak bir hatadır. Go oyununun on gizli kuralından biri şudur: Büyüğü kapmak istiyorsan, küçüğü feda edeceksin ". Kai Werhahn Mee.

17 No.lu Strategem: Bir Yeşim Taşı Elde Etmek İçin Bir Tuğla Fırlatmak: 11 No.lu Strategemle bağıntılı olarak; birisine, ondan değerli bir şeyi kapmak için daha az değerli bir şeyi vermek, sonradan değerli bir şey elde etmek amacıyla, birine o an için kendisinden feragat edilebilir olan bir şey vermek. ver-al strategemi. Bu strategeme ilişkin olarak M.Ö. 500 lere tarihlenen Lao Zi / Lao Tzu 'ya maledilen Daodejing adlı eserde : "Daraltmak istiyorsan, önce genişletmelisin. Zayıflatmak istiyorsan, önce güçlendirmelisin. Yıkmak istiyorsan, önce inşa etmelisin. Birşey almak istiyorsan, önce birşey vermelisin.". Bir Çinli yorumcuya göre de; bir kayıp karşılığında pek çok kazanç sağlanabilir, bir adım geri atmakla, iki adım ileriye sıçrama olanağı yaratılabilir ki, nesnelerin diyalektik gelişimi de böyledir. Şu Çin atasözleri ve deyişleri de bu strategemi iyi ifade ediyor: "İneği önce iyice otlatıp, sonra sağmalı". "Düşmanın elini kolunu bağlamak için, önce onu koruyup beslemeli". "Bir domuzu iyice besleyip, güzelce yağ bağlamasını sağladıktan sonra kes." . Go oyununda da ustalar genellikle böyle yapıyorlar :))

16 No.lu Strategem : Bir Şeyi Yakalamak İstiyorsan Önce Onu Serbest Bırakmalısın: Yakalamak istediğin şeyi önce bırak gitsin. Kedi-fare strategemi. "36 strategem Üzerine" adlı kitapta şunlar belirtilir. "Düşman /rakip çok zor bir duruma düşmüşse, o kurtulmak için son gücüyle harekete geçecektir. Ona bir çıkış yolu açıldığında, tüm dikkat ve azmi ile bu yola yönelir ve böylece tuzağa düşer." . I Ching'de 16 no.lu strategem üzerine şöyle denir: "Gevşeme yenilgiyi getirir.". I Ching kitabındaki 5 numaralı heksogramın bir yorumu, 16 no.lu strategemi, yaşama sanatı açısından yüksek bir düzeye çıkarır. Buna göre kaderi tutmamak, tersine onu kendi haline bırakıp bize gelmesini beklemek gerekir. " zamanı gelmediği sürece hiçbir kaygıya kapılmamalı ve özel bir çabayla geleceği belirlemeye kalkışmamalı. Sükunet içinde, yiyip için, vücut için iyi şeyler yaparak ruh için kuvvet toplamalı. Kader kendiliğinden geldiğinde artık bizi hazır bulacaktır."  Devamı var..

Strategem, I Ching (Dönüşümler Kitabı ) ve Go Oyunu Üzerine I..

Alman Sinolog Harro von Senger'in http://www.36strategeme.de üç ciltlik "Savaş Hileleri" ve ayrıca "Yöneticiler İçin 36 Strategem" adıyla dilimize çevrilen kitaplarında herkes ve her kurum için, yaşamın her alanında yararlanılabilecek çok önemli bilgiler var. Bu kitaplarda belirtildiğine göre strategem sözcüğü eski Grekçe'deki 'strategema' dan geliyor. Çince'de zhi/ji ideogramı ile gösterilen Strategema; genel anlamda 'generallerin işleri', özel anlamda ise 'savaş hilesi' demektir. Birçok sözlükte; savaş hilesi, desise, entrika, düşmanı aldatma, yanıltma, şaşırtma olarak geçmekte ise de strategem Çince sözlüklerde, edebiyatında ve felsefesinde, hile kavramından ziyade "bilgelik, akıllı olma, bilme" terimlerini karşılıyor. Kurnazlık temelinde akıllıca yapılandırılan, sorun çözmeye yönelik 'bilinenin dışına çıkma' yeteneği olarak tarif ediliyor.

Çinlilerin kuşaktan kuşağa aktarılan en eski metinlerinde; I Ching (Ji Ging - Yi-Jing) adlı ve "Dönüşümler Kitabı" ya da "Değişimler Klasiği" olarak çevrilebilecek metinlerde 36 sayısı ve "36 strategem" sözcükleri geçer. Bu kitap M.Ö. 10.ve 8. yüzyıllar arasında esas şeklini almış olan bir bilgelik kitabıdır. Çin Eskiçağının en önemli eserlerinden biri olan "Dönüşümler Kitabı", Yin ve Yang adlı iki farklı ve karşıt güç arasındaki ikiliğe dayanır. Yang, aydınlığı, Yin ise karanlığı temsil etmekte. Yin, aynı zamanda "hile/bilgelik" yi de temsil ediyor. Dönüşümler Kitabı'na göre Yin'in 6 karakteristiği vardır. 36 sayısı, Yin'i oluşturan elemanların karesidir ve böylece tüm hilelerin toplamını temsil ediyor.. Strategemler temel anlamlarıyla ilk kez "Dönüşümler Kitabı" nda yazıya geçirilmişler.

Çinlilerin, gölgeyi/karanlığı temsil eden Yin ve güneşi/aydınlığı temsil eden Yang kavramları bu iki karşıt kozmogonik güç arasında sürekli bir karşılıklı etkileşim bulunduğu konusundaki temel inançlarından çıkmıştır. 36 strategem açısından bu inanç, gözle görülebilir olan, yani aydınlıkta olan ile gözle görülemeyen, yani karanlıkta olanın her zaman birlikte olduklarını ifade eder ki; karanlıkta olandan kastedilen, gizlice yapılan planlar ve bu planlar doğrultusunda gerçekleştirilen eylemlerdir. Taocu temel düşüncede wu wei olarak ifade edilen "ortada görünmeden etki yapma" anlayışı, her strategemde canlı olarak kendini gösterir.

Çin felsefesinde kadın, 'kozmik olarak', Yin ilkesinin yani Yeryüzü'nün ve buna ait pasifliğin bir örneğidir ve Yang ilkesinin yani aktifliğin temsilcisi olan erkekliğin tabiyeti/tesiri altındadır. Yang (erkek/gökyüzü) aynı zamanda, Yin'i (kadın/yeryüzü) bir kubbe gibi örter. (Ernst Schwartz). Japon mitolojisinde de karı-koca olan Yeryüzü (İnazami) ile Gök (İnazagi) den bahsedilir... Bu iki karşıt güç Yin ve Yang arasında sürekli bir karşılıklı etkileşim ve dönüşüm bulunmaktadır. Yin ve Yang simgesi de bunu anlatmaktadır.. Yin-Yang ikiciliği farklı formlarda evrenin her yanında ve bir bütün olarak evrende ortaya çıkan önemli bir özelliktir ve birbirleriyle çelişen, birbirine zıt olan bir çiftten oluşan bu anlayış zıtlıkların ve zıt olanların temelde birbiriyle yakından ilişkili olduğu ve birbirleriyle var olabildikleri anlayışına dayanır. Değişimler Kitabı'na göre Yang'ın işareti 9, Yin'inki ise 6 sayılarıdır. Buna göre 36 sayısı Yin'in karesi olup kurnazlık/bilgelik bolluğunu simgeler. Çin'de kurnazlık/ bilgelik tekniklerinin sıralanmasında 36 sayısının bu nedenle kullanıldığı düşünülmektedir.

Go Oyunu  http://aden-wwwaden.blogspot.com/2010/07/go-oyunu-ve-kozmoloji-go-sadece-bir.html (Japonca'da İgo, Korece'de Baduk, Çince'de Wieqi) ile ilgili olarak 36 strategem ve Dönüşümler Kitabı'ndan çıkarılabilecek önemli özellikler var. Tahtanın üzerine konulan siyah (Yin) ve beyaz (Yang) taşlar sanki kozmik  bir dans yaparlar.  Pi filminde Sol'un Max'e söylediği gibi : "Eskiden yaşamış olan Japonlar Go tahtasını evrenin mikrokosmosu olarak değerlendirirlerdi. Boş olduğunda basit ve düzenli görünmesine rağmen kurulabilecek oyun sayısı, aynı kar taneleri gibi sonsuzdur. İki Go oyunu asla birbirine benzemez. Yani Go tahtası aslında aşırı derecede karmaşık kaotik bir evreni simgeler". Zhao Benxue (Ming çağının (1368-1644)  bir savaş kuramcısı) Dönüşümler Kitabı'na formunu veren Yin ve Yang arasındaki sürekli etkileşim ve dönüşüm fikrini savaş sürecindeki diyalektiğe ve karşıtlıklara taşımaktadır. Bu karşıtlıklar; [görünüş ve gerçek] - [çokluk ve azlık] - [güçlülük ve zayıflık] - [cepheden saldırı ve pusu] - [ileri gitme ve geri çekilme] dir. Daha M.Ö. 18. yüzyılda Asur kralı Şamşi Adad oğlu Yasmak-Adad'ı şöyle uyarır: "Düşmanı yenmek ve ona karşı manevra yapmak üzere hileler (shibgu) düşün. Fakat düşmanın da hileler düşündüğünü ve sana karşı manevra yaptığını unutma. Tıpkı güreşçilerin birbirlerini yenmek için hilelere başvurdukları gibi." Eski Ahit'de "savaş hilesi yoluyla savaşı yönetmelisin, zafer ancak birçok plan yaparak elde edilir" denmektedir. En eski Hile/kurnazlık ve bilgelik üzerine kimse Sümer anlatılarındaki Ea/Enki'nin eline su dökemez!.. Sümer anlatılarında bu konuda birçok örnek vardır. Bir başka yazımda buna da değinmek isterim.

Çin strategem kitaplarında Jiang (engel) heksogramı üzerine ünlü Çin bilgelik kitabı I Ching'den alınan bir cümle, yaklaşık olarak şöyle çevrilmiş; "Düşmanın üstüne doğruca gitmek tehlikelidir, düşmanın gelmesini sağlamak fayda getirir". Go oyununda da hemen rakibine yapışık taş koyma derler. Devam yazımda  Strategemler, I Ching ve Go ile ilgili örnekler ve değerlendirmelere devam edeceğim. Sevgilerle...

Antik Oyunlar

Dünya'nın en eski antik oyunları hakkında http://boardgamesoftheworld.com/?hop=0 sitesinde bilinen en eski oyunlar kategoriler halinde listelenerek, nerelerde ve nasıl oynandıkları şemaları ve kurallarıyla gösterilmiş. Ayrıca http://mastersgames.com sitesinde de aşağı yukarı bütün oyunlar gösterilmiş. Bu oyunlar farklı kültür ve kökenden insanlar tarafından Dünya'nın birçok yerinde oynanmış hala da oynanmakta...

Bu oyunlardan en eski olan üç oyuna değinmek istiyorum.

GO oyunu:  Kadim Çin'de zamanımızdan 5000 yıl kadar önce ortaya çıkmış olan ve şimdi GO (Baduk, Weic'hi) olarak bildiğimiz ve oynadığımız bu gizemli oyunun (http://aden-wwwaden.blogspot.com/2010/07/go-oyunu-ve-kozmoloji-go-sadece-bir.html) ortaya çıkışı ile ilgili birkaç rivayet var. Ancak bilinen bir Çin imparatoru tarafından şekillendirildiğidir.

Sümer Kraliyet Oyunu: Sümerlerin en eski şehirlerinden biri olan kadim Ur kentinde Leonard Woolley tarafından 1922-1934 yılları arasında yapılan kazılarda (1800 mezarda) büyük bir uygarlık ortaya çıkarıldı. Ele geçirilen ! çok kıymetli eserler British Museum'a taşındı. Bu konuda çok ilginç bir site var. The Royal Tombs of Ur http://www.mesopotamia.co.uk/tombs/home_set.html Gezmenizi tavsiye ederim. Bu kazılar sırasında bulunan kraliyet hazineleri arasında, şimdi "Kraliyet Oyunu" olarak adlandırılan bir oyun da bulundu ancak nasıl oynandığı ve kuralları uzun zaman çözülememişti. 1980 li yıllarda British Museum görevlisi Sümerce tabletleri çözerek oyunun nasıl oynandığını ve kurallarını yayınladı. http://www.mesopotamia.co.uk/tombs/challenge/cha_set.html

Senet Oyunu: Eski Mısır'daki mezarlardan ortaya çıkarılan bu oyun RC Bell ve Timothy Kendall tarafından ayrı ayrı çözümlendi ve yayınlandı. http://www.kingtutshop.com/freeinfo/SenetGame.htm 

En eski uygarlıklarda aşağı yukarı aynı zamanlarda ortaya çıkmış olan (5000 yıl önce) bu oyunlar sadece bir 'oyun' değildi. Bu oyunlarda kadim bir kozmoloji ve kozmogoni anlayışı hakim olur, felsefi, ahlaksal ve inanışsal içerikler bulunurdu ve bunlarla içiçe düşünülürdü.  Bu oyunlar hem soyut idi, aynı zamanda da somut dünyaya / hayata şekil vermekte kullanılırdı, gerçek hayatta temsil edilebilir / örneklenebilir nitelikte oyunlardı. Bu oyunlar yaşamın bir yansımasıydı, hayatı anlamaya (hatta yönetmeye) yönelik oyunlardı. Savaş gibi, bireysel ve kurumsal hayatın da bir yansımasıydı. Stratejik ve taktik yanları ağır basan, simgeler, semboller ve sayılarla ifade edilebilen ezoterik oyunlardı. Bu oyunlar sayesinde nice savaşların kazanılabildiğini  tarih bize öğretiyor.   Keşke Dünya'mızı yönetenler, siyasetçiler, bürokratlar, karar vericiler.., bu oyunlardan en az birini oynayabilse...Dünya çok farklı olurdu :))
Yine çok eski bir tarihi oyundan bahsetmeden geçmeyelim. Türk dünyası ve Asya'da da çok oynanan  bu kadim oyun son zamanlarda ülkemizde de canlandırıldı. Mangala. http://www.mangala.com.tr Sevgilerle..

Go Oyunu ve Kozmoloji (Go sadece bir oyun mudur?)

gökyüzü yuvarlak yeryüzü karedir

kadim bir deyiş

19*19 luk bir tahta üzerinde 181 siyah ve 180 beyaz taş ile 4500 yıldan beri oynanan bu kadim strateji oyunu ile bir sene kadar önce tanıştım. Bu oyun  bir anlamda bir kozmoloji ve kozmogoniyi (evrenbilim ve evrendoğum) simgelemektedir. Go tahtası (goban)  kare biçimiyle yeryüzünü simgeler. Go oynamak sanki bir evrendoğumunu betimlemektedir.

aşağıda olan yukarıda olan gibidir

yukarıda olan aşağıda olan gibidir

birlikte tek bir şeyin mucizesini gerçekleştirirler

Zümrüt Tablet

Tahta önce boştur; oynamaya başlamadan önce tahtanın bomboş olması sanki bir ilksel kaosu simgeler. Oynamaya karar vermekle ve tahtayı önümüze koymakla sanki yeryüzü yaratılmakta ve ilk hamleler de yeryüzü üzerinde kubbe şeklinde bulunan gökyüzü'nde oynanmaktadır. Tahtanın üzerine konulan siyah ve beyaz taşların savaşı Yin-Yang' ın karşılıklı etkileşimi gibidir. Go taşlarının aynı zamanda yıldızların gökyüzündeki dizilişlerini de yansıttığı düşünülür. Oyun aynen bir "Göksel Savaş" a benzemektedir.  Sümer kozmogonisinin ve dünya görüşünün temelinde Göksel Savaş denilen bir olay bulunur. Gobanda yapılan savaş da sanki göklerdeki göksel savaşın bir betimlemesi gibidir. Ejderha'nın alanımızı yarıp geçmesi, çarpışmalarda altüst oluşlar sanki Marduk'un yaptıklarına benzer.

Babil'de; Enuma Eliş ve ondan da eski bir Sümer versiyonu olan kozmogonide bir "Yaradılış Destanı" vardır. Dünyanın ve göklerin henüz yaratılmadığı ilksel bir zamana götüren bir ifade ile başlamaktadır:

enuma eliş la nabu şamamu

yükseklerde gök henüz isimlendirilmemişken

şaplitu ammatum şuma la zakrat

ve aşağıda sağlam zemin çağrılmamışken

"Go tahtasının kare biçimi, eski Çin'de ortaya çıkan  'gökyüzü yuvarlak, yeryüzü karedir' (Japonca'sı "ten'en, chihö") görüşü olarak bilinen kozmogoniyle bağlantılıdır.. yeryüzü kare biçimiyle dört bir yana sınırsızca yayılmakta, gökyüzüyse yarı küre biçiminde olup yeryüzünün üzerini kaplamaktaydı...Çinli tarihçi Ban Gu (Ms 32-92), Yi Zhi'nin Go Esasları adlı eserinde:  "Tahta kare olmalı ve toprağın yasasını simgelemelidir. Çizgileri ilahi adalet gibi düz olmalıdır. Üzerinde yin ve yang gibi bölünmüş siyah ve beyaz taşlar vardır. Tahta üzerindeki dağılımları ise gökyüzünün bir görüntüsü gibidir." der. ". Mehmet Dardeniz'den..

360 nokta: Oyun 19x19 luk bir matris üzerinde kesişen 361 nokta üzerinde oynanmaktadır. Merkez dışında kaln 360 nokta , Çin ay takviminde bir yılı oluşturan 360 güne karşılık gelir ve Sümer matematiğinde de temel rakam olan 60'ın katıdır. Sümerler; Dünyasal bir 10 ile, göksel bir 6 yı temel rakam olan 60 'ı elde etmek üzere birleştirilmiştir. (Bu sistemi hala zaman ve açı ölçüleri olarak kullanmaktayız). Sümer altılı sistemindeki en temel birim olan 60, en yüksek göksel ilah olan Anu'ya atfedilmişti.

Merkezdeki 361. nokta Tengen: Tengen; Japonca 'da cennetin (göğün) kökü (kaynağı) anlamındadır.

"361. noktaya kutup, son nokta, uç nokta, zirve, doruk, yükseklik ..gibi anlamları olan 'kyoku' adı verilmiştir. Bu nokta çoğunlukla Taocu bir kavram olan 'nihai doruk' adıyla tanınır. Bu nokta hem batı hem de doğuda astronomi ve astroloji açısından önemli bir yer taşıyan Kutup Yıldızı'nı simgeler ve Çin Mitolojisinde 'Yaradılışın Doğduğu Nokta' olarak bilinir. Tüm fenomenlerin bu noktadan kaynaklandığına inanılır.." M.Dardeniz'den.

Tarih boyunca Dünya'nın birçok farklı bölgesindeki medeniyetlerce çeşitli kozmogoniler, evrenin ortaya çıkışına dair görüşler ortaya atılmıştır. Bir antropoloji araştırmasında, kozmoloji incelenen 60'dan fazla kültürde bulunan ortak bir eleman olmuştur. Bütün kadim kozmolojilerde bir gök-yer bağı, demir kazık, kutup noktası, gök-yer temeli gibi kavramlar vardır. Merkezdeki 361. nokta (tengen); japonca'da ten=cennet/gök, gan=kök, kaynak) Sümerlerdeki DUR-AN-Kİ (gök-yer bağı) ve TEMEN-AN-Kİ (gök-yer temeli)  kavramları ile ilişkilidir. AN gök, tanrı, cennet demektir ve bir yıldız ideogramı ile gösterilir. Kİ yer, yeryüzü, dünya, arz , DUR ise halat, urgan, bağ demektir. TEMEN de  aynen temel demektir. TEN  kelimesinin kökeni de (etymon) Sümerce DIN-GIR  dir. Tengri olarak 'Tanrı' anlamını muhafaza eder. (Daha önceki bir yazımda açıklamıştım).

Go, bir oyundan çok daha fazlasıdır ve çok başka anlamlar taşımaktadır. Bu anlam ve özelliklere ilerdeki yazımlarımda değinmek istiyorum. Sevgilerle...

Tarihi bir Go oyunundan örnek: