Alman Sinolog Harro von Senger'in http://www.36strategeme.de üç ciltlik "Savaş Hileleri" ve ayrıca "Yöneticiler İçin 36 Strategem" adıyla dilimize çevrilen kitaplarında herkes ve her kurum için, yaşamın her alanında yararlanılabilecek çok önemli bilgiler var. Bu kitaplarda belirtildiğine göre strategem sözcüğü eski Grekçe'deki 'strategema' dan geliyor. Çince'de zhi/ji ideogramı ile gösterilen Strategema; genel anlamda 'generallerin işleri', özel anlamda ise 'savaş hilesi' demektir. Birçok sözlükte; savaş hilesi, desise, entrika, düşmanı aldatma, yanıltma, şaşırtma olarak geçmekte ise de strategem Çince sözlüklerde, edebiyatında ve felsefesinde, hile kavramından ziyade "bilgelik, akıllı olma, bilme" terimlerini karşılıyor. Kurnazlık temelinde akıllıca yapılandırılan, sorun çözmeye yönelik 'bilinenin dışına çıkma' yeteneği olarak tarif ediliyor.
Çinlilerin kuşaktan kuşağa aktarılan en eski metinlerinde; I Ching (Ji Ging - Yi-Jing) adlı ve "Dönüşümler Kitabı" ya da "Değişimler Klasiği" olarak çevrilebilecek metinlerde 36 sayısı ve "36 strategem" sözcükleri geçer. Bu kitap M.Ö. 10.ve 8. yüzyıllar arasında esas şeklini almış olan bir bilgelik kitabıdır. Çin Eskiçağının en önemli eserlerinden biri olan "Dönüşümler Kitabı", Yin ve Yang adlı iki farklı ve karşıt güç arasındaki ikiliğe dayanır. Yang, aydınlığı, Yin ise karanlığı temsil etmekte. Yin, aynı zamanda "hile/bilgelik" yi de temsil ediyor. Dönüşümler Kitabı'na göre Yin'in 6 karakteristiği vardır. 36 sayısı, Yin'i oluşturan elemanların karesidir ve böylece tüm hilelerin toplamını temsil ediyor.. Strategemler temel anlamlarıyla ilk kez "Dönüşümler Kitabı" nda yazıya geçirilmişler.
Çinlilerin, gölgeyi/karanlığı temsil eden Yin ve güneşi/aydınlığı temsil eden Yang kavramları bu iki karşıt kozmogonik güç arasında sürekli bir karşılıklı etkileşim bulunduğu konusundaki temel inançlarından çıkmıştır. 36 strategem açısından bu inanç, gözle görülebilir olan, yani aydınlıkta olan ile gözle görülemeyen, yani karanlıkta olanın her zaman birlikte olduklarını ifade eder ki; karanlıkta olandan kastedilen, gizlice yapılan planlar ve bu planlar doğrultusunda gerçekleştirilen eylemlerdir. Taocu temel düşüncede wu wei olarak ifade edilen "ortada görünmeden etki yapma" anlayışı, her strategemde canlı olarak kendini gösterir.
Çin felsefesinde kadın, 'kozmik olarak', Yin ilkesinin yani Yeryüzü'nün ve buna ait pasifliğin bir örneğidir ve Yang ilkesinin yani aktifliğin temsilcisi olan erkekliğin tabiyeti/tesiri altındadır. Yang (erkek/gökyüzü) aynı zamanda, Yin'i (kadın/yeryüzü) bir kubbe gibi örter. (Ernst Schwartz). Japon mitolojisinde de karı-koca olan Yeryüzü (İnazami) ile Gök (İnazagi) den bahsedilir... Bu iki karşıt güç Yin ve Yang arasında sürekli bir karşılıklı etkileşim ve dönüşüm bulunmaktadır. Yin ve Yang simgesi de bunu anlatmaktadır.. Yin-Yang ikiciliği farklı formlarda evrenin her yanında ve bir bütün olarak evrende ortaya çıkan önemli bir özelliktir ve birbirleriyle çelişen, birbirine zıt olan bir çiftten oluşan bu anlayış zıtlıkların ve zıt olanların temelde birbiriyle yakından ilişkili olduğu ve birbirleriyle var olabildikleri anlayışına dayanır. Değişimler Kitabı'na göre Yang'ın işareti 9, Yin'inki ise 6 sayılarıdır. Buna göre 36 sayısı Yin'in karesi olup kurnazlık/bilgelik bolluğunu simgeler. Çin'de kurnazlık/ bilgelik tekniklerinin sıralanmasında 36 sayısının bu nedenle kullanıldığı düşünülmektedir.
Go Oyunu http://aden-wwwaden.blogspot.com/2010/07/go-oyunu-ve-kozmoloji-go-sadece-bir.html (Japonca'da İgo, Korece'de Baduk, Çince'de Wieqi) ile ilgili olarak 36 strategem ve Dönüşümler Kitabı'ndan çıkarılabilecek önemli özellikler var. Tahtanın üzerine konulan siyah (Yin) ve beyaz (Yang) taşlar sanki kozmik bir dans yaparlar. Pi filminde Sol'un Max'e söylediği gibi : "Eskiden yaşamış olan Japonlar Go tahtasını evrenin mikrokosmosu olarak değerlendirirlerdi. Boş olduğunda basit ve düzenli görünmesine rağmen kurulabilecek oyun sayısı, aynı kar taneleri gibi sonsuzdur. İki Go oyunu asla birbirine benzemez. Yani Go tahtası aslında aşırı derecede karmaşık kaotik bir evreni simgeler". Zhao Benxue (Ming çağının (1368-1644) bir savaş kuramcısı) Dönüşümler Kitabı'na formunu veren Yin ve Yang arasındaki sürekli etkileşim ve dönüşüm fikrini savaş sürecindeki diyalektiğe ve karşıtlıklara taşımaktadır. Bu karşıtlıklar; [görünüş ve gerçek] - [çokluk ve azlık] - [güçlülük ve zayıflık] - [cepheden saldırı ve pusu] - [ileri gitme ve geri çekilme] dir. Daha M.Ö. 18. yüzyılda Asur kralı Şamşi Adad oğlu Yasmak-Adad'ı şöyle uyarır: "Düşmanı yenmek ve ona karşı manevra yapmak üzere hileler (shibgu) düşün. Fakat düşmanın da hileler düşündüğünü ve sana karşı manevra yaptığını unutma. Tıpkı güreşçilerin birbirlerini yenmek için hilelere başvurdukları gibi." Eski Ahit'de "savaş hilesi yoluyla savaşı yönetmelisin, zafer ancak birçok plan yaparak elde edilir" denmektedir. En eski Hile/kurnazlık ve bilgelik üzerine kimse Sümer anlatılarındaki Ea/Enki'nin eline su dökemez!.. Sümer anlatılarında bu konuda birçok örnek vardır. Bir başka yazımda buna da değinmek isterim.
Çin strategem kitaplarında Jiang (engel) heksogramı üzerine ünlü Çin bilgelik kitabı I Ching'den alınan bir cümle, yaklaşık olarak şöyle çevrilmiş; "Düşmanın üstüne doğruca gitmek tehlikelidir, düşmanın gelmesini sağlamak fayda getirir". Go oyununda da hemen rakibine yapışık taş koyma derler. Devam yazımda Strategemler, I Ching ve Go ile ilgili örnekler ve değerlendirmelere devam edeceğim. Sevgilerle...